Het conflict in Kashmir wortelt in het kolonialisme

Oorlog tussen Pakistan en India is ook bedreigend voor de positie van Europa in de huidige chaotische wereld

De wereld houdt zijn hart vast voor een echte oorlog tussen Pakistan en India, beide atoommachten. Twistappel is Kashmir en Jammu, een oud vorstendom tegen het westelijk gedeelte van de Himalaya aan met een inwonertal van waarschijnlijk een miljoen of achttien. Tegenwoordig is het verdeeld tussen Pakistan, India en China.

Zowel India als Pakistan maken aanspraak op het gebied. Als de vlam werkelijk in de pan slaat, raken zij voor de vierde keer op grote schaal slaags. Tegelijk is er sinds de stichting van beide staten sprake van een koude oorlog. Die is er de oorzaak van dat ze allebei over atoomwapens beschikken. Pakistan heeft naar schatting 170 kernkoppen liggen. De technologie werd door de nucleaire fysicus Abdul Qadir Khan in Nederland bij elkaar gespioneerd. India stelt daar 189 kernkoppen tegenover.

Dat beide landen al meer dan zeventig jaar tot de tanden gewapend tegenover elkaar staan is een rest van het kolonialisme. Het oude Brits India bestond voor een belangrijk gedeelte uit rechtstreeks door de onderkoning in Delhi regeerde gebieden en een groot aantal vorstendommen die hij via een plaatselijke dynastie bestuurde. Toen Brits India na de tweede wereldoorlog verdeeld moest worden tussen India en Pakistan, mochten deze vorsten zelfstandig besluiten bij welke van de twee zij zich wilden aansluiten. De wil van de bevolking deed er in dit geval niet toe. Zij kozen over het algemeen partij op grond van hun eigen religie, de islam of het hindoeïsme.

De bevolking van Kasjmir en Jammu was grotendeels moslim, Hari Singh, de maharadja echter hindoe. Hij overwoog een tijdje een derde optie, onafhankelijkheid maar dat deed hij alleen maar om India, zijn voorkeur, tot een betere deal voor zijn familie te bewegen. Dat is hem ook gelukt. Het Indiase leger veroverde met zijn zegen een groot deel van Kasjmir en Jammu. India heeft vervolgens de vorstendommen afgeschaft maar de zoon van Hari Singh mocht minister worden in de nationale regering.

Ook Pakistan maakte zich meester van een stuk Kashmir. Een belangrijk gedeelte daarvan is zogenaamd een onafhankelijke staat met een eigen regering en een president. Het door India veroverde gebied was tot 2019 een deelstaat van het federaal georganiseerde land en dat ook nog met extra autonomie. In 2019 trok de regering van de radicaal hindoeïstische premier Narendra Modi deze autonomie in. Ook werd de deelstaat opgesplitst. De laatste premier van Kashmir noemde dit “de zwartste dag van de democratie in India”.

De moslimmeerderheid in het Indiase gedeelte heeft zich altijd verzet tegen wat ze als vreemde overheersing beschouwt. Dat kwam niet alleen op vreedzame wijze tot uiting maar ook met gewapend verzet, dat kon rekenen op steun vanuit Pakistan. India reageerde daarop met zware repressie door het leger.

Er zijn méér achtergronden in dit conflict. Vanaf de zevende en de achtste eeuw bereikte de jihad het Zuid Aziatische subcontinent. Moslimleiders - vaak van Turkse afkomst - veroverden grote delen van het land en vestigden er hun sultanaten. De meest indrukwekkende daarvan zou het rijk worden van de Groot Moghuls dat zijn bloeitijd beleefde in de zeventiende eeuw. India’s beroemdste monument, de Taj Mahal, is gebouwd door groot Moghul Sjah Jahan als graftombe voor zijn lievelingsvrouw Mumtaz Mahal.

In de loop der eeuwen bekeerden veel bewoners van het subcontinent zich tot de islam. In het noordwesten ruwweg langs de Indus en in het oosten van Bengalen, waar de Ganges en de Bramaputra in de zee uitmonden, vormden zij zelfs de grote meerderheid. Toch waren er in het enorme gebied, dat later in handen van de Britten viel altijd veel meer hindoes dan moslims.

Uiteraard grepen de Britse veroveraars dit gegeven aan voor een verdeel- en heerspolitiek. Mahatma Gandhi, de grote bevrijder van het subcontinent, had dit haarscherp door. Hij vocht voor een onafhankelijk seculier India, dat volledig ruimte zou geven aan hindoes en moslims gezamenlijk. Verdeeldheid tussen hindoes en moslims was hem een gruwel.  Zijn aanvankelijke medestander Muhammad Ali Jinnah trad echter toe tot een al bestaande organisatie, de Muslim Liga die naar een eigen staat streefde in gebieden waar islamieten de meerderheid vormde. Ali Jinnah, die de whiskyfles moeilijk kon laten staan, wilde er absoluut geen theocratie van maken maar dat is het land de facto wel geworden. Gandhi werd bovendien geconfronteerd met fundamentalistische hindoes, die juist een door hén gedomineerde staat eisten waar voor moslims op zijn allerbest een tweederangspositie kon bestaan. Door één van hen is Gandhi vermoord.

In 1947 maakte de Britse overheersing plaats voor twee onafhankelijk staten, het islamitische Pakistan en het nominaal seculiere India, die onmiddellijk slaags raakten over Kashmir. Er kwam een uittocht van hindoes naar India tot stand en van moslims naar Pakistan, waarbij zeker een miljoen doden vielen. Treinen werden door terroristen aangehouden, ze lieten die doorrijden nadat eerst de inzittenden massaal waren afgeslacht. Deze bloedige periode is indrukwekkend beschreven in de roman Train to Pakistan van Khuswant Singh, zelf moslim noch hindoe maar Sikh.

India heeft zich ontwikkeld tot een stabiele zij het onvolmaakte democratie, Pakistan kende lange periodes van militaire dictatuur en grote interne verdeeldheid. Aanvankelijk maakte ook het huidige Bangladesh er deel van uit maar de Bengali’s voelden zich verwaarloosd en onderdrukt door het westelijk gedeelte van Pakistan. Het kwam in 1975 tot een opstand waarop de Pakistaanse machthebbers met genocidaal geweld reageerde. Een en ander leidde tot de derde grote oorlog tussen India en Pakistan. Het Indiase leger schoot de opstandelingen in Bengalen te hulp en dat leidde tot de onafhankelijkheid van Bangladesh.

Volgens zijn grondwet is India een seculiere staat. Sinds 2014 echter is de regeringsmacht in handen van premier Modi en zijn radicaal hindoeïstische Bharatiya Janata Partij. Wijzen op het gevaar van de islam en dreigende islamisering is een hoeksteen van de ideologie. De dik 172 miljoen moslims in het land - een kleine 15% van de bevolking - hebben van hem dan ook weinig goeds te verwachten. Hun aantal is sinds 1947 vervijfvoudigd wat uiteraard koren op de molen is van Modi´s radicalere aanhangers.

Modi is tegelijkertijd de Trump en de Orban van India. Hij zoekt de randen van de wet op om zijn machtspositie te bevestigen. Dat hij al meer dan elf jaar het premierschap bekleedt, bewijst dat hij daar succes mee heeft. Uit journalistieke kring komen bijvoorbeeld steeds meer klachten over intimidatie en feitelijke beperkingen van de persvrijheid. Het is deze Modi die Nederland van plan was de komende week met veel égards te ontvangen. Helaas, de man heeft afgezegd wegens de oorlogsdreiging.

De premier van Pakistan, Mian Muhammd Shabaz Sharif, leidt de Moslim Liga van Pakistan. Voor lokale begrippen is hij geen scherpslijper en hij voelt constant de hete adem van de legerleiding in de nek want dat is een constante in de politiek van Pakistan. Het land wordt trouwens geplaagd door afscheidingsbewegingen en radicale moslimgroeperingen die geweld niet schuwen.

Wat je noemt een kruitvat, aan alle kanten.

Voor Europa zou een Indiaas Pakistaanse oorlog zeer nadelig zijn. Nu de Verenigde Staten als betrouwbare bondgenoot zijn weggevallen, zou een stabiel India op veel gebieden een goede partner kunnen zijn al zijn te sterke bindingen met populistische types als Modi ook weer een risico.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de paus.