Het CPB maakt het sommetje, maar Wilders schrijft het script

De verkiezingsplannen zijn doorgerekend! Of nou ja… de maatregelen die partijen aan het Centraal Planbureau hebben opgestuurd. Niet hun volledige verkiezingsprogramma’s. En dát verschil verdient veel meer aandacht dan het nu krijgt.

Sterker nog: het is tamelijk bizar dat we doen alsof dit dé economische onderbouwing van de partijvisies is, terwijl de CPB-doorrekening in feite een selectie is. Een keuzemenu van maatregelen die partijen geschikt achten voor de spreadsheet, niet voor de werkelijkheid. JA21 wil weer gaan boren naar gas in Groningen. Dat staat nota bene in de CPB-analyse, maar de baten zijn beperkt en de kosten – financieel én maatschappelijk – zijn niet meegenomen omdat ze simpelweg niet te berekenen zijn. Juridische risico’s, schadeclaims, extra aardbevingen: het staat er allemaal bij. Met andere woorden: ja, het is doorgerekend, maar het levert amper duidelijkheid op voor de kiezer.

En het kan nog erger. D66 wil tien (!) nieuwe steden bouwen? Klinkt als een megaplan, maar het komt niet voor in de doorrekening. Helemaal niets. Geen letter, geen schatting, geen effect op wonen, stikstof, infrastructuur of begroting. Terwijl je zou denken: als je tien steden bouwt, zou dat ergens op de CPB-radar moeten verschijnen. Blijkbaar niet.

Wat krijgen we dan wél? Een mooi overzicht van macro-economische effecten en begrotingsplaatjes, van beleidsvoorstellen die straks misschien, heel misschien, op tafel liggen bij de formatie. Maar wat die formatie precies op tafel krijgt, weet niemand. Niet de kiezer, niet de partijleden, vermoedelijk zelfs niet alle kandidaten op het lijstje van GL-PvdA, CDA, VVD of D66.

En dat is democratisch gezien toch wel een ongemakkelijk feit.

Neem de formatie straks. De partijen zullen met de informateur in gesprek gaan met “hun” getallen. Maar welke dan? De CPB-doorrekening? De eigen programma’s? De geheime excel-sheet op de laptop van de financieel woordvoerder? De leden die afgelopen weken met veel idealisme deelnamen aan partijcongressen – denkend dat ze meebeslissen over regeringsdeelname – hebben geen flauw benul met welk financieel fundament hun partijleider aan de formatietafel verschijnt. Het zou tragisch zijn, als het niet ook zo belachelijk was.

En dus: wat kunnen we dan wél doen? Juist: kijken naar de doorrekening in samenhang met de mogelijke coalities. Daaruit blijkt één ding heel duidelijk: alleen een vijfpartijencoalitie van CDA, GL-PvdA, VVD, D66 en JA21 haalt zeker een meerderheid in zowel Tweede als Eerste Kamer. En die meerderheid is flinterdun. Met exact 38 zetels in de senaat. Eén scheve schaats bij een partijlid met morele bezwaren tegen klimaatbeleid of migratieparagrafen en het hele kaartenhuis wankelt.

En dat wordt een uitdaging, want de vijf partijen liggen op veel terreinen mijlenver uit elkaar. Waar GL-PvdA het minimumloon wil verhogen en de armoede halveren, zet de VVD de bijstand op dieet en verhoogt JA21 vrolijk de AOW-leeftijd. Op klimaat? D66 wil CO₂-heffingen verhogen en vergroenen, JA21 schaft ze het liefst af en steekt de subsidies in de fik.

Wat wordt dan het compromis? Waarschijnlijk: iedereen een beetje ongelukkig. Een eigen risico dat omhooggaat, maar met een lullige compensatie voor lage inkomens. Een hypotheekrenteaftrek die een halve generatie overleeft. Een klimaatakkoord met minder CO₂-reductie dan Parijs ooit had durven dromen, maar mét een mooi lintje bij de NAVO-top in Brussel omdat we eindelijk aan de defensienorm voldoen.

Welkom in het tijdperk van de maximale beleidsmatige verwatering.

Maar goed, terug naar het nu. Want terwijl de economen hun modellen afstoffen en partijstrategen hun compromisformules in potlood opschrijven, keken we deze week ook naar twee verkiezingsdebatten. En wie bleek daar de winnaar? Helaas: Geert Wilders.

Bij het NOS-radiodebat op 10 oktober ging het over… Wilders. Exclusief. Geen andere lijsttrekker kwam fatsoenlijk aan het woord. Je zou bijna denken dat ze meededen aan een boekbespreking over De Bedreiging van de Rechtsstaat, en niet aan een verkiezingsdebat.

Het RTL-debat op 12 oktober was inhoudelijk beter – de lijsttrekkers waren te verstaan en zelfs in staat zinnen af te maken. Timmermans vertelde als enige een eerlijk verhaal: dat je niet én de belastingen kunt verlagen, én de zorg verbeteren, én het klimaat redden, én de staatsschuld verlagen zonder iets te doen wat pijn doet. Dat verdient waardering.

Maar wie dat debat won? Dat is überhaupt niet meer objectief vast te stellen. Want terwijl het debat nog bezig was, zetten de partijbureaus van alle vier de deelnemende partijen hun trollenlegers aan het werk in de appgroepen. Instructies vlogen over en weer: klik op deze poll, stem op onze leider, roep dat hij of zij “duidelijk en krachtig” overkwam. En dus zijn de uitkomsten van online peilingen net zo betrouwbaar als een belofte over de hypotheekrenteaftrek in een verkiezingsprogramma.

De campagne is bevroren.

En het enige wat écht beweegt, is Geert Wilders die zijn campagne deels opschort – net als in 2017. Toen stond hij ook op ruime voorsprong, trok zich terug uit debatten, en liet Mark Rutte winnen. Sommigen zeggen: uit angst voor bedreigingen. Anderen – ik noem geen namen, maar een zekere Pieter Omtzigt zou zich hierin kunnen herkennen – denken: het was strategisch. Een gematigde exit om niet te hoeven regeren, maar wél de toon te zetten.

Dus ja, misschien is dit wel de gamechanger waar we naar op zoek waren. Niet een briljant optreden van een linkse lijsttrekker, niet een onverwacht pact tussen middenpartijen, maar gewoon: de dreiging van een premier Wilders. Die nu alvast oefent in vermijdingsgedrag.

Vraag is alleen: blijft de kiezer dat slikken?

Of wordt 2025 inderdaad een herhaling van 2017, zoals Haagse Insider op Twitter analyseert? Veel kabaal, weinig debat, en uiteindelijk een regeringsformatie waarin geen kiezer zich nog herkent – omdat niemand weet wat er aan de formatietafel precies wordt ingebracht.

Maar hé, maak je geen zorgen. We hebben de doorrekeningen nog. Toch?