Het giftige kapitalisme

Ik was een jaar of 16, 17 toen ik een vakantiebaantje kreeg bij DuPont, een grote chemische fabriek in Dordrecht. Een Amerikaans bedrijf ook en dat maakte veel indruk op me. Alles was groter, efficiënter dan wat ik gewend was. Bij de ingang stond een groot bord met hoeveel dagen er was gewerkt zonder arbeidsongeval. Een werknemer vertelde me met enige trots dat bij een jaar zonder arbeidsongeval iedereen een premie kreeg. Natuurlijk, arbeidsongevallen kosten geld en dat was de reden voor het beleid maar er sprak toch ook een zekere zorgzaamheid uit. Als je op de trap liep moest je de leuning vasthouden. Daar wezen niet alleen waarschuwingsborden je op maar ook je collega’s. Stel dat je zou vallen... Niemand wilde zichzelf en alle anderen de jaarlijkse premie door de neus boren.

Zo ontstond een mix van individuele verantwoordelijkheid en sociale controle die niet alleen heel slim op me overkwam maar ook maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef toonde. Veiligheid voor alles, goed voor mens en winst. Het bewijs dat Amerikaans kapitalisme werkt, dacht ik als tiener.

Deze week zag ik ‘De PFAS-Doofpot’, een documentaire van Zembla over datzelfde DuPont in Dordrecht. Die echt zeer schokkende documentaire toont precies het tegenovergestelde van mijn tienerbeeld. Het bedrijf loost al tientallen jaren stoffen in de omgeving die uiterst giftig zijn. Ze kunnen kanker veroorzaken. En dat gebeurt niet per ongeluk.

In Zembla komen mensen aan het woord die doodziek zijn. Komt dat door Chemours, de nieuwe naam van de DuPont-fabriek? Voor de rechter zul je dat misschien niet voldoende kunnen aantonen maar iedereen weet het antwoord wel. DuPont zelf heeft de fabriek voor de zekerheid juridisch losgekoppeld van het moederconcern. Mocht de rechter ooit tot schadevergoeding beslissen dan blijft het kapitaal zo buiten bereik van de slachtoffers, maakt Zembla duidelijk. Vandaar ook de naamsverandering.  

Omwonenden mogen ondertussen geen groente uit eigen tuin meer eten, sommigen durven zelfs hun drinkwater niet uit de kraan te halen. Het zijn toestanden die doen denken aan ontwikkelingslanden maar ze gebeuren gewoon hier, in Nederland. Het bedrijf weet het, de overheid weet het en er gebeurt niets.

“Je verwacht toch dat de overheid je beschermt,” verklaart een slachtoffer in de uitzending. Nee dus. Ja, als deze vrouw in het donker op haar fiets stapt en geen licht voert dan krijgt ze prompt een boete. Want die veiligheid moet natuurlijk beschermd worden. Maar de fabriek waar ze zonder licht langsrijdt kan ongestraft de hele omgeving vergiftigen. En niet alleen de directe omgeving. Zembla toont de gevolgen van de vergiftiging op de Faeröer, een afgelegen groep Europese eilanden in het noorden van de Atlantische Oceaan. Daar worden mensen ziek van PFAS-gif dat geloosd is op de Noordzee, waar de vissers hun voedsel uit halen.

De praktijken beperken zich evenmin tot Europa. Zembla gaat in op een geval van ernstige milieuverontreiniging door DuPont in de VS. Een boer die naast het bedrijf woonde zag zijn koeien ziek worden en misvormde klaveren krijgen. Hij ontdekte dat er illegaal geloosd werd. DuPont ontkende - zoals gebruikelijk - iedere betrokkenheid maar de rechter oordeelde na jarenlange juridische strijd in een baanbrekend vonnis anders. Daar is drie jaar geleden de spectaculaire speelfilm Dark Waters over gemaakt. Een onthutsend verhaal vond ik destijds, maar wat Zembla nu toont gaat nog een tandje verder. Het beperkt zich in Nederland niet tot Dordrecht, de volksvergiftiging vindt ook plaats in bijvoorbeeld Terneuzen bij 3M.

Zembla onthult na indrukwekkend speurwerk dat de vergiftiging ook geen ongeluk is, geen gevolg van onwetendheid. DuPont ontdekte al in de jaren ‘60, na huiveringwekkende proeven op apen, dat de stoffen die ze produceren, verwerken en uitstoten extreem giftig zijn. Dat mensen er ziek van worden. In plaats van in te grijpen, te stoppen, hielden ze hun ontdekking geheim want tja, zeer winstgevend. En dat laatste is het hoofdprincipe van het kapitalisme: geld gaat voor alles. Al het andere is daar ondergeschikt aan.

Als je bij de fabriekspoort een bord ziet met de trotse vermelding ‘er al is zoveel dagen gewerkt zonder bedrijfsongeval en denk er aan, veiligheid voor alles!’ kun je je niet voorstellen dat de mensen erachter tegelijkertijd willens en wetens de omgeving vernietigen en bewoners ziek maken, inclusief hun eigen medewerkers. Dat getuigt ook van een onvoorstelbaar cynisme. En precies daarom kan het gebeuren.

Het Openbaar Ministerie overweegt nu naar aanleiding van Zembla een eerder gestrand onderzoek naar het bedrijf te heropenen, en politici willen hoorzittingen maar ik betwijfel of er uiteindelijk echt maatregelen genomen worden.

Bekijk Zembla, als je dat nog niet gedaan hebt, en vraag je af waarom de wereld niet in opstand komt. Ik weet het wel. Omdat iedereen wordt wijsgemaakt dat veiligheid er om gaat dat je zelf de trapleuning vasthoudt. Als je dat maar braaf gelooft, word je zelfs met een premie beloond door het bedrijf dat ondertussen je drinkwater vergiftigt.