Het hoger onderwijs dreigt slachtoffer te worden van kortzichtige regeringsplannen

Deze week vindt de definitieve bespreking van de onderwijsbezuinigingen plaats in de Eerste Kamer. Onder tegenstanders van de bezuinigingen klinkt – begrijpelijkerwijs – vooral tegenspraak vanwege de negatieve economische implicaties. Zo wordt de oproep van veertig bedrijven onder aanmoediging van VNO-NCW vaak aangehaald, evenals het benadrukte belang van onderwijs in Draghi’s rapport over concurrentievermogen van de EU. Echter is het eveneens belangrijk de desastreuze gevolgen voor de faculteiten van de geestes- en sociale wetenschappen uit te lichten. Zij laten ons de maatschappij immers beter begrijpen.

De betreffende onderzoeken bevatten belangrijke nieuwe perspectieven op het verleden, het heden en de toekomst. Ze zijn misschien minder sexy dan een nieuw medicijn, hersenonderzoek of het ontwikkelen van kunstmatige intelligentie, maar minstens net zo belangrijk. Door de nieuwe perspectieven krijgen we namelijk een veel complexer en diverser beeld van de maatschappij waardoor deze veel beter kunnen begrijpen, en ook besturen. Het komt van pas om problematiek als migratie, rechtvaardigheid en mensenrechten effectief en correct aan te kunnen pakken.

Bezuinigingen bij deze faculteiten raken bovendien vaak het onderzoek en onderwijs dat niet onmiddellijk in het oog springt, of niet gebruikt kan worden als totempaal van de universiteit. Dit zijn vaak velden die bestaande dogma’s en denkbeelden weerspreken en op die manier bijdragen aan een beter begrip van de samenleving. Bij mijn eigen studie houdt dat bijvoorbeeld in dat de geschiedenis wordt benaderd vanuit een ander perspectief dan dat de tot heden dominante, Westerse bronnen schetsen. Zo wordt ons beeld niet alleen diverser, maar ook completer.

Internationalisering van het Nederlandse onderwijs sluit daarbij aan: dagelijks maak ik mee hoe verschillende culturen elkaar niet alleen op de universiteit leren kennen, maar ook hoe ze samen nadenken over maatschappelijke vraagstukken en een leefbare toekomst. Dit biedt waardevolle inzichten en inspiratie voor onderzoek en kennisvergaring. Geestes- en sociale wetenschappen hebben in die zin in het bijzonder te lijden onder de ‘vernederlandsing’ van het onderwijs, omdat het ons beperkt in het begrijpen van de wereld buiten onze nationale grenzen.

De faculteiten worden ook op andere vlakken onevenredig hard geraakt: niet alleen door het verdwijnen van startersbeurzen, vacaturestops of ontslagen – zoals over het gehele universitaire spectrum het geval is – maar ook door het schrappen van studies in Utrecht als Keltisch en islam en Arabisch, en in Leiden als African Studies en Latin American Studies. Juist dit zijn studies die perspectieven toevoegen aan ons wereldbeeld. Maar zo snel als ze gekomen zijn, zo snel zijn ze het slachtoffer van kortzichtige regeringsplannen.

De oproepen om niet te bezuinigen op het hoger onderwijs vanwege economische redenen is volledig terecht, maar daar doen we dat hoger onderwijs ook mee tekort. Faculteiten als geesteswetenschappen dagen ons uit om de wereld op een completere manier te zien en beter na te denken over complexe problematiek. Resultaten zijn misschien minder aanlokkelijk om als uithangbord voor protestgroepen of populistische trofee voor de politiek te gebruiken, maar doen er evenzeer toe. Ironisch is het wellicht dan ook dat juist dit kabinet des te meer zou hebben de onderzoeken waar zij nu zo hard op bezuinigen.