'Het is bijna onvoorstelbaar hoe onverschillig ze tegenover mensenlevens stonden'

“Nee, nee, nee! Hij kan ze geen water geven. Zeg hem dat hij gewoon verder moet rijden. En als ze doodgaan, dan moet hij ze in Duitsland in het bos uitladen.”

In de vroege ochtend van 26 augustus 2015 vertrekt een koelwagen volgepropt met migranten vanaf het plaatsje Mórahalom in het zuiden van Hongarije aan de grens met Servië, met eindbestemming Duitsland. De koelwagen draagt de naam Hyza aan de buitenkant, een Slovaaks bedrijf dat gespecialiseerd is in gevogelte - de letter Y in Hyza heeft de vorm van een kip. Een betere buitenkant voor een smokkelwagen met migranten bestaat waarschijnlijk niet.

De groep van 71 migranten bestaat uit 59 mannen, 8 vrouwen en 4 kinderen. De jongste inzittende is elf maanden oud. De migranten komen uit Syrië, Irak, Iran en Afghanistan en met z’n allen hebben ze ongeveer 14 vierkante meter tot hun beschikking.

Op 27 augustus omstreeks 11:00 uur wordt de koelwagen op een vluchtstrook van de snelweg A4 nabij Parndorf gevonden, op ongeveer 50 kilometer ten zuiden van Wenen.

Er druipt lijkvocht en bloed uit de wagen.

Uit het forensisch onderzoek blijkt dat hoogstwaarschijnlijk 68 van de inzittenden drie uur na vertrek overleden zijn. Drie van hen vochten nog voor hun leven en zouden anderhalf uur later omgekomen zijn, want uiteindelijk is geen lichaam bestand tegen 80 graden Celsius, de temperatuur die in de koelwagen werd bereikt.

Het koelingssysteem van de vrachtwagen werkte niet en op 26 augustus was het extreem heet in Hongarije, zo'n 35 °C overdag.

De migranten hebben vergeefs geprobeerd om de rubberen afdichting van de laadruimte te verwijderen en er zijn krassporen met bloed op de binnenwand van de wagen te zien, hetgeen erop duidt dat sommigen met hun nagels een gat in de binnenwand wilden maken. Uit onderzoek naar hun telefoons blijkt verder dat de inzittenden ook geprobeerd hebben om contact te maken met hun familie en vrienden, maar door de dikke wanden van de koelwagen is dat niet gelukt.

De medische experts wezen verstikking aan als doodsoorzaak bij alle slachtoffers.

Omdat iedereen op het Hongaarse grondgebied is gestorven, vond de rechtszaak in Hongarije plaats. Gábor Schmidt (1977) was destijds de officier van justitie die bij die rechtszaak betrokken was.

Sadeghi: Wat was het moeilijkste aan deze zaak, vanuit een juridische invalshoek?

Schmidt: ‘Mensensmokkel’ was niet zo moeilijk om te bewijzen, maar dat het om ‘moord’ zou gaan, was het moeilijkst om te bewijzen. Want hadden de smokkelaars de bedoeling om de migranten te doden, of is dat toevallig gebeurd? Uiteindelijk hebben we kunnen bewijzen dat het feit dat de koelcel alleen van buiten open gemaakt kon worden, geen ventilatie aanwezig was en uit afgetapte gesprekken was gebleken dat de chauffeur had gebeld met andere mensen in de groep van smokkelaars omdat hij gebonk had gehoord maar toch besloot om door te rijden, maakten een geval van ‘moord met indirecte bedoeling’ aannemelijk. Dit betekent dat de daders wisten dat de slachtoffers in de laadruimte van de vrachtwagen zouden sterven, maar dat ze er onverschillig tegenover stonden en de andere kant op keken.

Kunt u meer over afgetapte gesprekken vertellen?

- De Hongaarse autoriteiten hadden deze groep van smokkelaars al bijna 2 weken in het vizier. Maar omdat uit een ander afgeluisterd gesprek wél smokkel maar geen levensbedreigende situatie voor een eerdere groep migranten naar voren was gekomen, besloten ze om niet in te grijpen maar door te gaan met afluisteren.

Uit de gesprekken die bij die fatale reis zijn opgenomen, komt het volgende naar voren: de Bulgaarse chauffeur van de koelwagen belt in paniek met de bestuurder van een andere auto - die voor hem uitrijdt om te checken of er geen politiecontroles zijn - om te zeggen dat de migranten hard op de binnenkant van de koelwagen slaan. Hij is bang dat dat aandacht trekt, en vraagt of hij even kan stoppen om de migranten water te geven. De andere bestuurder, ook een Bulgaar, belt een andere Bulgaar, die tweede in de rang van de organisatie staat en die belt de Afghaanse leider van de groep. De Afghaan, die sinds een paar jaar in Hongarije verblijft, schreeuwt dat ze onder geen beding moeten stoppen: “Nee, nee, nee! Hij kan ze geen water geven. Zeg hem dat hij gewoon verder moet rijden. En als ze doodgaan, dan moet hij ze in Duitsland in het bos uitladen.”

Wat voor straf hebben ze gekregen?

- In de eerste aanleg kregen de vier bovengenoemde mensen 25 jaar gevangenisstraf. Maar daar zijn we tegen in hoger beroep gegaan en in 2019, dus bijna vier jaar na dat tragische geval, kregen die vier mensen levenslang. Waarbij alleen de chauffeur die vooruit moest rijden om uit te kijken voor politiecontroles, de mogelijkheid heeft om na 30 jaar voorwaardelijk vrij te komen. De andere drie directbetrokkenen, te weten de Bulgaarse chauffeur van de koelwagen, de Bulgaarse man die tweede in groep staat en de Afghaanse leider komen nooit meer uit de gevangenis.

In totaal telde de groep 14 mensen, waarvan drie nooit opgepakt zijn, maar bij verstek veroordeeld zijn van gevangenisstraffen tussen 4 en 8 jaar.

In meerdere artikelen heb ik over de Afghaanse leider van de groep gelezen dat het om een heel intelligente man ging die meerdere talen sprak. Wat kunt u over hem, zijn karakter, vertellen?

- Als officier van justitie moet ik erg uitkijken om niet in oppervlakkige eerste indrukken te vervallen. Zijnde iemand die opgegroeid is in het zuiden van Hongarije aan de grensstreek en daar ook jaren werkzaam was, was ik gewend aan zaken met mensensmokkel, heb ook aan corruptiezaken en zelfs moordzaken gewerkt, noem maar op, maar de feiten in deze zaak gingen alle perken te buiten. Ze wisten wel degelijk wat er aan de hand was, maar besloten om niets te doen. Tijdens de verhoren - ik ben bij bijna alle verhoren aanwezig geweest - hebben ze smokkel bekend, maar de verantwoordelijkheid voor de dood van 71 mensen hebben ze de hele tijd naar elkaar geschoven. Het komt vaak voor dat mensensmokkelaars zich als vrienden van de migranten voordoen, want ze helpen de migranten, zeggen ze. Maar daar is niks van waar. Het is bijna onvoorstelbaar hoe onverschillig ze tegenover mensenlevens stonden. Gedreven door hebzucht en wrede onverschilligheid hadden ze alleen maar oog voor eigen belang.

Wat was de impact van deze zaak op u, persoonlijk en professioneel?

- Ik heb vier jaar van mijn leven aan deze unieke zaak in de geschiedenis van Hongarije besteed. Vanwege de enormiteit van de zaak kreeg het ook veel aandacht van de internationale pers. Er waren dagen dat ik in drie talen persconferenties gaf: ik begon dan in het Hongaars, schakelde over naar het Engels en eindigde met het Duits. Als officier van justitie heb ik heel veel geleerd, o.a. hoe om te gaan met zaken waarbij verschillende landen daarbij betrokken zijn: denk daarbij aan Servië, Duitsland, Oostenrijk, Bulgarije en Hongarije. Ik ben meerdere keren in Den Haag geweest om Europese opsporingsdiensten te spreken. En ik ben tevreden met de straffen die uitgedeeld zijn. Maar uiteindelijk gaat het om 71 levens die nooit meer terug zullen komen en daarom had ik veel liever gezien dat ik eigenlijk niet een dergelijk zaak had moeten leiden.