Het is onacceptabel om verzetsstrijders tot misdadigers te bestempelen

Oorlog voorbij het graf

Het boek van Bart Vuijk en Cor Bart ‘Oorlog voorbij het graf’ gaat over de wraakrazzia’s van 1944 in de IJmond, Groningen en het Merwedegebied. Het boek is opgedragen aan alle slachtoffers van razzia’s en hun nabestaanden. De schrijvers kiezen voor het perspectief van de bij de razzia opgepakte mensen met uitgebreide citaten. Dat is op zich zelf legitiem maar is niet het hele verhaal. De willekeur van de Duitsers wordt in het boek onderschat en het was ook niet zo dat elke verzetsactie standaard tot harde represailles leidde.

Omdat ik mijn leven lang in de IJmond woon gaat mijn oog in het boek naar de hoofdstukken over Beverwijk, Velsen en Heemskerk. In een hoofdstuk gaat het dan ook over De IJmond, als wildwestfront in de jaren van de bezetting. In dat hoofdstuk proberen de auteurs te omschrijven hoe er aangekeken wordt tegen de aanslagen van het (georganiseerd) verzet. Die in een aantal gevallen tot wraakrazzia’s van de Duitsers leidden.

De schrijvers formuleren vooral dat verzetsstrijder Jan Bonekamp de oorzaak is van de razzia en noemen hem een cowboy van het verzet en suggereren dat hij lichtzinnig de aanslagen beraamde. Maar ook verzetsstrijder Hannie Schaft wordt opgevoerd als één van die cowboys van het gewapend verzet. Om aan te tonen dat Jan Bonekamp een ongeleid projectiel was wordt zelfs verzetsheld Jan Brasser aangehaald. Ik spreek juist met trots over de verzetsdaden in de IJmond.

Aanmatigend
In het boek wordt over het verzet op een aanmatigende manier gesproken. Alleen de vraag stellen al of het verzet wel verantwoord genoeg te werk is gegaan is een aanmatigende vraag. In het boek zijn misleidende en vreemde formuleringen als dat Jan Bonekamp zijn pistool nogal graag hanteert en met een wapen, zomer en winter, op zak liep. Ja, schrijvers, het was 5 jaar lang oorlog, zomer en winter. En er werd op mensen als Jan Bonekamp, Hannie Schaft, Jan Brasser, Truus Menger en Freddie Overstegen door de nazi’s een genadeloze jacht georganiseerd.

Prins Bernard
In het boek lijken de schrijvers steeds te willen zeggen dat het verzet niets had moeten doen want dan zouden de nazi’s hele erge dingen gaan doen. Zij voeren daarbij zelfs prins Bernard op die als bevelhebber van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten zou hebben opgeroepen om niet in het verzet te komen. Dat vonden de schrijvers klaarblijkelijk een belangrijk gegeven. Dat wordt wel pijnlijk omdat later bij prins Bernard een lidmaatschapskaart van de Nationaal-Socialistische Duitse Arbeiderspartij NSDAP werd gevonden en ook het bruine uniform van de SA en hij het zwarte van de SS gedragen heeft. Dat laten Vuijk en Bart onvermeld. Of willen zij eigenlijk beweren dat het zinloos was om op te staan tegen het nazi-regime?

In het boek doet Martijn Smit, burgemeester van de gemeente Beverwijk, een voorwoord. Hij stelt: ‘Onschuldige burgers worden door de Duitse bezetter op gruwelijke wijze gestraft voor acties van het verzet’. Met dit boek, zo stelt de burgemeester, bieden de auteurs een prachtig eerbetoon aan de slachtoffers van de razzia en een waardevol naslagwerk voor een ieder die zich wil verdiepen in deze geschiedenis. De burgemeester maakt hier een ongelukkige fout door helemaal niets te zeggen over de grote betekenis van het georganiseerd verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog voor Nederland en haar vrijheid.

Even los van het grote leed wat de afgevoerden en hun families dragen, krijgt het boek hier een nare en valse bijsmaak. Dat verzetsstrijders als Hannie Schaft en Jan Bonekamp, die door de Duitse overheersers zijn vermoord in de Tweede Wereldoorlog, weggezet worden als cowboys die ook nog eens lichtzinnig te werk gingen en als schuldigen worden gezien van de dood van hun dierbaren. In mijn ogen kent de Tweede Wereldoorlog één schuldige: het nazi-regime. Natuurlijk zal er van alles gebeurd zijn in de Tweede Wereldoorlog. Er waren overal verraders en mensen waar je voor moest uitkijken. De schrijvers merken zelf in hun boek op: ‘Treft het verzet blaam? Zijn er meer mensen gered door de aanslagen dan de razzia aan slachtoffers heeft gekost? En is zo’n koele rekensom eigenlijk te maken?’

De schrijvers van het boek stellen de strijd van het verzet tegen een onderdrukkend en misdadig nazi-regime op één lijn met het geweld van dat regime. Het boek geeft veel informatie over de gevolgen van de razzia’s met een compleet namenregister van gijzelaars/gevangenen en tijdlijn en een inventarisatie van de kampen. Dat is allemaal uitgezocht. Maar als geschiedenisboek is het ver onder de maat. In sommige hoofdstukken worden verzetsstrijders tot misdadigers verklaard. Dat is onacceptabel.

De redactie van het Noordhollands Dagblad, dat flink wat aandacht aan het boek besteedde, wilde bovenstaande kritiek niet publiceren.