Het kabinet kijkt weg terwijl ons openbaar vervoer in sneltreinvaart achteruit gaat

In zijn brief aan de Tweede Kamer over ons burgerinitiatief voor publiek, toegankelijk en gratis OV ontwijkt staatssecretaris Chris Jansen het echte probleem: door bezuinigingen en marktwerking is ons OV te duur, inefficiënt en ontoegankelijk. Terwijl het een publieke basisvoorziening zou moeten zijn.

Nederland heeft een van de duurste OV-systemen ter wereld, terwijl de kwaliteit achteruitgaat. Lijnen verdwijnen, personeelstekorten nemen toe en de prijzen stijgen. Werknemers en reizigers zijn de dupe. Toch beweert Jansen (Infrastructuur & Waterstaat) dat het meevalt.

Verouderd onderzoek verhult de realiteit
Jansen verwijst naar onderzoek uit 2020 waaruit blijkt dat het OV is verbeterd sinds de Wet Personenvervoer (2000). Misschien geldt dat voor wie het kan betalen, maar volgens Nibud-onderzoek (2024) kunnen veel Nederlanders met een minimum tot modaal inkomen de kosten amper meer opbrengen. En één op de tien Nederlanders leeft in vervoersarmoede.

Geen volwaardig OV zonder toegankelijkheid
Naast de financiële ontoegankelijkheid is het OV niet goed fysiek toegankelijk voor gehandicapte mensen. De staatssecretaris spreekt over vooruitgang, maar veel problemen blijven bestaan. Gehandicapte mensen worden nauwelijks betrokken bij voor hen cruciale beslissingen, omdat investeringen in toegankelijkheid geen financiële winst opleveren. Door marktwerking is het aantrekkelijker om een station met minimale aanpassingen ‘toegankelijk’ te noemen. Maar echte toegankelijkheid betekent meer: werkende liften, goede reisassistentie en veilige toegang tot trein, metro, tram of bus – waar ook een plek voor hen is. 

Democratisering noodzakelijk
Volgens het ministerie hebben burgers inspraak in het OV omdat ze kunnen reageren op plannen en consumentenorganisaties advies geven. Maar hoe worden gehandicapte mensen meegenomen, als hun belangen geen winst opleveren? En wie heeft ooit een oproep om mee te denken gezien in hun bus? 

Ons burgerinitiatief pleit voor een democratischer OV, waarin de reiziger niet enkel consument is. Vervoer mag geen product zijn waar winst op gemaakt moet worden ten koste van werkers en reizigers. Werkers van vervoersbedrijven, vakbonden en belangengroepen moeten samen beleid bepalen. In Zürich gebeurt dat al: bewoners geven elke twee jaar input over het OV in hun wijk, waarna vervoerseconomen de ideeën uitwerken. 

Vervoer verdwijnt lijn voor lijn
Maar dan moet er natuurlijk wel OV in jouw buurt rijden. Veel vervoerders kampen met personeelstekorten, hoge werkdruk en uitvallende lijnen. Terwijl het OV een samenhangend netwerk voor iedereen in Nederland zou moeten bieden, is het in de praktijk een versnipperd systeem van marktwerking. 

Op verschillende plekken opereren andere vervoersbedrijven, elk met hun eigen belangen. Het regeerprogramma belooft betere mobiliteit, maar in werkelijkheid kiest de overheid steeds voor besparing met de goedkoopste lokale vervoerder en verdere bezuinigingen. Zo kort het kabinet 225 miljoen op de ov-studentenkaart en 110 miljoen op het OV in grote steden. Waar verhalen vervoersbedrijven de kosten? Bij hun medewerkers, door te bezuinigen op capaciteit, arbeidsvoorwaarden en veiligheid. En bij de reizigers, door prijzen verder te verhogen en lijnen te verkorten of schrappen.  

De toekomst van ons OV is als publieke dienst
De oplossing? Maak OV een publieke dienst, zonder winstoogmerk. De NS draait nu ‘verlies’, maar bij riolering, fietspaden of de brandweer spreken we daar toch ook niet over? Dit zijn essentiële, openbare voorzieningen. OV zou dit ook moeten zijn—het zit zelfs in de naam.

Ontoegankelijk, onbetaalbaar OV vergroot ongelijkheid en ondermijnt klimaatdoelen: zonder goed OV blijft de auto voor velen de enige optie. Het Planbureau voor de Leefomgeving waarschuwt dat banen en basisvoorzieningen zoals ziekenhuizen en supermarkten voor veel mensen onbereikbaar zijn geworden. Toch is betaalbaar OV nu afhankelijk van gemeentelijke steun voor minima, terwijl het een essentiële overheidstaak is om iedereen volwaardig te laten meedoen in de samenleving.

Kabinetspartijen BBB, NSC én de PVV van staatssecretaris Jansen wonnen de verkiezingen met een pleidooi voor bestaanszekerheid en het behoud van publieke voorzieningen, ook buiten de Randstad. Gratis, publiek en toegankelijk OV past uitstekend in deze agenda’s. In 86 landen hebben overheden privatisering teruggedraaid omdat het niet werkte. Nederland moet dat voorbeeld volgen. Kies voor mensen die OV mogelijk maken of ervan afhankelijk zijn, niet voor belangen van bedrijven. Dan is die 4 miljard euro, waarmee we het OV gratis kunnen maken en daarmee de eerste stap zetten richting publiek en toegankelijk OV, ineens wél te vinden.