Het ontwaken van het Europese geweten inzake de Palestijnse kwestie (deel 1)

Met ‘Europees ontwaken’, oftewel bewustwording, wordt een realistisch en ideologisch onpartijdig begrip bedoeld van wat er in Palestina en Gaza gebeurt, los van de invloed van dominante standpunten of narratieven die het publieke discours beheersen. De voorstanders van die dominante visie beschikken immers over politieke macht en een krachtig media-apparaat waarmee ze hun narratief breed kunnen verspreiden; zelfs wanneer dit misleidend of feitelijk onjuist is.

Zo wisten de grondleggers van het nazisme in het verleden velen ervan te overtuigen dat hun ideologie een legitiem alternatief voor de toenmalige Europese samenleving vormde. Pas later ontdekte men de ware aard en het gevaar van het nazisme. Op vergelijkbare wijze wisten de traditionele Europese koloniale machten de bevolking te overtuigen van het zogezegde belang van het bezetten van landen in de derde wereld.

Kolonialisme werd uitgevoerd met een ideologie waarin niet-Europese volkeren werden beschouwd als ‘barbaren’; een concept dat al teruggaat tot de Romeinse en Griekse oudheid. Daar verwees het Oudgriekse bárbaros niet alleen naar vreemdelingen buiten het rijk, maar vooral naar degenen die als onbeschaafd werden gezien en als een bedreiging voor Rome, het vermeende symbool van beschaving.

De Hongaars-Franse filosoof Tzvetan Todorov stelde dat het concept van de barbaar vandaag de dag nog steeds voortleeft. In de hedendaagse wereld wordt de ander – de Palestijnse, Iraakse, Afghaanse of Afrikaanse ander – door het ‘zelf’ van zijn menselijkheid ontdaan. Hij wordt als barbaars bestempeld, enkel en alleen omdat hij zich verzet tegen buitenlandse culturele, politieke en militaire hegemonie.

Het Europese ontwaken omtrent de Palestijnse kwestie in het algemeen, en de gebeurtenissen in Gaza in het bijzonder, beperkte zich aanvankelijk tot een handvol activisten die deelnamen aan protesten in enkele Europese steden en op sommige universiteitscampussen. Ook zagen we hier en daar Palestijnse vlaggen hangen in ramen van woningen of geschilderd op muren.

Vandaag de dag groeit het Europese bewustzijn echter snel onder uiteenlopende lagen van de bevolking, met name onder niet-moslims en niet-Arabieren. Dit komt duidelijk tot uiting in de protestmarsen die bijna elk weekend plaatsvinden in Europese hoofdsteden en grote steden, met deelname van honderdduizenden demonstranten. Ook op sociale media is een stroom aan berichten te zien waarin de moordpartijen en de hongersnood worden veroordeeld waaraan het Palestijnse volk in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever wordt blootgesteld.

Het valt mij op dat er recent een trend is ontstaan onder moslims en Palestijnen waarin wordt geëist dat alle partijen in het conflict in Gaza – inclusief Israël en Hamas – onmiddellijk en onvoorwaardelijk stoppen met het aanwakkeren van de oorlog en het voortzetten van het geweld. Uiteindelijk zijn de grootste slachtoffers van dit conflict de onschuldige burgers: zowel de doden en gewonden aan Palestijnse zijde als de mensen die aan Israëlische zijde in voortdurende angst leven.

Het Europese bewustzijn is niet per se politiek van aard, maar eerder humanitair: gewone Europese en westerse burgers doorzien steeds vaker de gruwel van wat het Palestijnse volk wordt aangedaan, doorprikken het officiële Israëlische narratief en verwerpen het idee dat hun 'broeder in de mensheid' het recht op leven, bestaan en voedsel wordt ontzegd, terwijl de wereld als toeschouwer toekijkt bij dit menselijk drama.

Dit nieuwe ontwaken rond de Palestijnse kwestie helpt om de sluier van barbarij (in de zin van Todorov) die ons denken vertroebelt, op te lichten. Het herinnert ons eraan dat racistische en uitsluitende opvattingen over de buitenlandse ander in verschillende culturen en filosofieën voorkomen. Aangezien we hier spreken over de Europese context, is het belangrijk op te merken dat de ideeën van sommige Europese filosofen niet vrij waren van racistische connotaties jegens de niet-Europese ander.

Zo gebruikte Ernest Renan de term ‘ras’ om vermeende fundamentele verschillen tussen 'Arische' en 'Semitische' talen door de geschiedenis heen te verklaren. Hij werd voorafgegaan en gevolgd door denkers zoals John Locke, David Hume, Immanuel Kant en Friedrich Hegel, van wie sommige geschriften doorspekt zijn met racistische opvattingen, met name jegens zwarte mensen en inheemse volkeren, die zij vaak als barbaars en inferieur bestempelden. Deze filosofische theorieën hebben het Europese bewustzijn sinds de Verlichting diepgaand beïnvloed, en hun erfenis is helaas nog steeds voelbaar in bepaalde politieke en mediakringen. Dit gebeurt ondanks de grote morele en juridische verworvenheden van de hedendaagse Europese beschaving, zoals democratie, pluralisme en burgerschap.

Het verdrijven van barbarisme betekent terugkeren naar de natuur en erkennen dat we allen een gedeelde menselijkheid bezitten. Barbarisme kent geen specifieke identiteit en is niet gebonden aan een bepaald volk of cultuur. Binnen Europa vinden we individuen met een racistische visie die anderen als ‘barbaren’ bestempelen. Tegelijkertijd bestaat er onder moslims een extremistische minderheid die niet-moslims afwijst, zoals bijvoorbeeld ISIS; een beweging die we in eerdere artikelen fel hebben bekritiseerd en waarvan we hebben uitgelegd hoe zij religie misbruiken voor politieke en ideologische doeleinden.

Barbarisme ontstaat wanneer iemand zijn moreel en spiritueel evenwicht verliest en wordt overmand door gevoelens van narcisme, egoïsme en superioriteitswaan. Dergelijke personen stellen hun politieke en persoonlijke belangen boven alles, zelfs ten koste van anderen, tot aan de uitroeiing van hele volkeren toe, zoals tijdens het koloniale tijdperk. De daders van kolonisatie en genocide werden tot helden en rolmodellen verheven op scholen, in universiteiten en in de media. Intussen werden de volkeren die werden afgeslacht, vervolgd en van wie de rijkdommen werden gestolen, als ‘barbaren’ afgeschilderd!

In dit kader is het belangrijk stil te staan bij het maatschappelijke debat van de afgelopen jaren over de standbeelden van koning Leopold II in België. Hij wordt vaak gepresenteerd als symbool van heldendom en soevereiniteit, maar de geschiedenis leert ons dat hij niet verschilde van andere Europese kolonialisten die gruwelijke misdaden pleegden tegen Afrikaanse en Aziatische bevolkingen. Sommige schattingen wijzen erop dat zijn brute bewind het leven heeft gekost aan tussen de 2 en 15 miljoen Congolezen.

De persoonlijkheid en nalatenschap van de koning Leopold II blijven dan ook onderwerp van controverse binnen het groeiende maatschappelijke bewustzijn in België. Dit leidde tot vernielingen van zijn standbeelden in verschillende steden, waaronder Gent, waar in 2000 een buste van Leopold II werd verwijderd uit het Zuidpark. Astrid De Bruyckere van de SP.A stelde destijds terecht dat de misdaden van Leopold II geen lof verdienen, integendeel. Tot op de dag van vandaag voelen mensen zich gekwetst en vernederd door de wreedheden die zijn regime in Congo heeft aangericht.

Met hetzelfde kritische bewustzijn waarmee een aantal Europeanen vandaag terugkijkt op de gruwelijke koloniale erfenis van hun voorouders, kijken velen ook naar het bloedvergieten onder het Palestijnse volk in Gaza. Dit bewustwordingsproces manifesteert zich op verschillende niveaus, zoals we in het tweede deel van dit artikel zullen zien.