Het parlementarisme als pseudo-democratie

Niet alleen doordat hij voortkomt uit aristocratische kringen is de parlementariër niet representatief voor de burgerij.

Ons parlementaire stelsel, dat standaard gepresenteerd wordt als de belichaming van dé democratie, verdient die titel echter bij nadere beschouwing nauwelijks. Ik wil dat graag toelichten aan de hand van een aantal kenmerken die eigen zijn aan ons politiek systeem:

De burger als politicus
Een parlement zou natuurlijk moeten verwijzen naar een orgaan waarin gewone burgers met elkaar in open dialoog gaan en op basis daarvan tot besluitvorming komen. Maar het idee dat hiervoor een speciale deskundigheid van beroepspolitici benodigd is, vormt een hardnekkige mythe. Politiek oordeelsvermogen, zo denken nog altijd velen, zou niet gelijkelijk onder de gehele bevolking verdeeld zijn. De klassieke Atheners waren er 2500 jaar geleden al van overtuigd dat dat wel het geval was en ontwikkelden een levensvatbare directe democratie, waarin burgers in de wetgevende organen werden geselecteerd via loting. De ontwerpers van ons politiek systeem geloofden echter niet in ‘de wijsheid van de massa’ en ontwierpen in feite een stelsel, gebaseerd op een gekozen aristocratie. Het overgrote deel van de burgerij kreeg een rol als toeschouwer toegewezen.

Niet alleen doordat hij voortkomt uit aristocratische kringen is de parlementariër niet representatief voor de burgerij. Als er onderzoek gedaan wordt voor de beoordeling van een wetsvoorstel, zijn het slechts heel weinig fractiespecialisten die hun gefundeerde stem uitbrengen. De rest van de fractieleden stemt gewoon ongeïnformeerd met hun mee.

Rituele debatten
In ons parlement zijn reële debatten, waarbij de deelnemers elkaar door argumenten proberen te overtuigen of zich erdoor laten overtuigen vrijwel onmogelijk, omdat de sprekers gebonden zijn aan de beloften die ze de kiezers in hun partijprogramma’s gedaan hebben en verandering van standpunt komt dan neer op niets minder dan kiezersbedrog. Dat maakt dat de debatten een hoog ritueel gehalte hebben en de sprekers zich eigenlijk over de hoofden van de Kamerleden richten tot de kiezers om hun steun voor de volgende verkiezingen te verwerven. De aandacht komt ook steeds op de persoon van de politicus in plaats van de inhoud te liggen. “Het kiezen van de lijsttrekker is niet zo maar een keuze. De lijsttrekker is het gezicht van de partij, de ideeën en het karakter van de partij in persoon.” [Jan Hoek, ‘Wij willen kiezen’]

Er worden ‘lijsttrekkers’ gekozen, functies die alleen maar van de inhoud afleiden en de burgers depolitiseren. Er worden ‘politieke leiders’ en ‘fractieleiders gekozen. Zo’n quasi-leider wordt geacht zijn collega’s in het gareel te houden, gewoon belichaming van een hiërarchisch model in een organisatie die zo graag democratisch wil zijn.

Veelal wordt er, ook als het gaat om kwesties die niet zijn terug te vinden in de partijprogramma’s, geen inhoudelijk debat, laat staan een dialoog, gevoerd. Sprekers vallen elkaar regelmatig als persoon aan, wat veelal ontaardt in respectloze scheldpartijen, die door de media aan ons als entertainment gepresenteerd worden.

De kabinetscrisis
Als een coalitiepartij zijn zin niet krijgt kan hij zijn medewerking aan het regeerakkoord opzeggen en eruit stappen. Er hoeven dan niet per se nieuwe verkiezingen uitgeschreven worden. Partijen die er op dat moment in de peilingen goed voorstaan, opperen dat vaak om er zetelwinst aan over te houden.

De regering zou ook niet af hoeven treden of zogenaamd een  ‘demissionaire’ status hoeven te krijgen, waarna het parlement bepaalt welke zaken ‘controversieel’ worden verklaard. Deze zouden op behandeling moeten wachten tot er een nieuwe regering en of parlement is geïnstalleerd, terwijl daar echt geen goede reden voor is en het nogal eens om kwesties gaat die snel om een oplossing vragen.

Waarom niet gewoon onmiddellijk een nieuw akkoord met andere of deels dezelfde partijen gesloten? Je zou nu bv. GL-PvdA en/of CDA en/of D66 kunnen vragen om aan te schuiven. Je zoekt een aantal ministers die de ontstane vacatures opvullen en er hoeven dan helemaal geen verkiezingen gehouden te worden.

Ministers worden in ons politiek stelsel eigenlijk behoorlijk overvraagd. Zo zouden ze leiderschapskwaliteiten, specialistische kennis, beroepsvaardigheden moeten bezitten en ook nog politiek competent zijn.

We moeten echter goed bedenken, dat een minister een lid is van de uitvoerende macht die zowel wetsvoorstellen voor het parlement voorbereidt als de wetten die zij aangenomen heeft, uitvoert. Daardoor drukt hij snel een te grote stempel op het wetgevingsproces, waarop de parlementariërs voortdurend bijzonder alert moeten zijn. Onlangs probeerde de regering Schoof nog een asielwet als noodwet om het parlement heen in te voeren, terwijl er geen acute bedreiging van de veiligheid bestond, maar gelukkig stak het parlement daar een stokje voor.