Het parlementarisme is failliet, tijd om de gekozen volksvertegenwoordiging af te schaffen

We mogen tegenwoordig wel spreken van het failliet van ons parlementaire stelsel. In wezen is het van een zeer laag democratisch gehalte. De Founding Fathers, die het systeem op het einde van de 18e eeuw in de Verenigde  Staten introduceerden, spraken terecht niet van een democratie, maar van een republiek naar Romeins voorbeeld. 

In die tijd is er al; de kritiek van Jean-Jacques Rousseau.

1.  Het volk kan zijn wetgevende soevereiniteit niet delegeren aan vertegenwoordigers, omdat het gebruik van vertegenwoordigers de volkswil verwatert en hem impotent maakt ten opzichte van de regering:

“De soevereiniteit kan niet vertegenwoordigd worden, om dezelfde reden dat ze niet vervreemd kan worden; zij bestaat in wezen in de algemene wil en de wil laat zich niet vertegenwoordigen: hij is het zelf of hij is iets anders, er is geen tussenweg. De afgevaardigden van het volk zijn dus niet zijn vertegenwoordigers en kunnen dat ook niet zijn; zij zijn slechts zijn gemachtigden; zij kunnen niets definitief besluiten. Elke wet die niet persoonlijk door het volk bekrachtigd is ongeldig, is geen wet. Het Engelse volk denkt vrij te zijn; het vergist zich sterk, het is slechts vrij tijdens de verkiezing van de leden van het parlement; zodra zij gekozen zijn, is het slaaf, is het niets.” [Rousseau, Du contrat social, III: 15.5, 1762]

2. De wetgevende macht  zou makkelijk overvleugeld kunnen worden door de uitvoerende macht die te veel op de stoel van de wetgever gaat zitten. [Richard Fralin, Rousseau and Representation: A Study of the Development of His Concept of Political Institutions, 1978, p. 100]

3. Volksvertegenwoordigers zouden erg gevoelig zijn voor pogingen om hen om te kopen. Rousseau meende dat je dat van burgers in een Volksvergadering niet kan verwachten.

In de 19e eeuw waren het de socialisten en de anarchisten die het parlementarisme verweten niet representatief voor de hele bevolking te zijn, wat zijn legitimiteit in de weg stond. De parlementariërs kwamen vooral op voor de belangen van de kapitalisten. De socialisten en anarchisten vonden dat er een ander politiek stelsel moest komen. Met de komst van arbeiderspartijen in het parlement lukte het zo nu en dan om het kapitalisme van zijn meest scherpe kanten te ontdoen.

In de 20e eeuw was daar de kritiek van politiek filosoof Hannah Arendt: “Het vertegenwoordigend bestuur is momenteel in crisis, omdat het in de loop der tijd alle instituties die het de burgers mogelijk maakten feitelijk te participeren, kwijt is geraakt.” Zij doelt hier op de Radendemocratieën die in Frankrijk (Commune van Parijs, 1871), Rusland (Sovjets, 1905-1917) en Duitsland (Radenrepubliek van München, 1919). Mogelijk ook op de landbouwcollectieven die in de middeleeuwen hebben gefunctioneerd. “De crisis is ook sterk beïnvloed door de ziekte waaraan het partijenstelsel lijdt: bureaucratisering en de neiging van de 2 partijen om slechts de partijmachines te vertegenwoordigen”

Zij is verder van mening dat de kiezers niet mogen verwachten dat hun handelingen en opinies vertegenwoordigd worden. Slechts hun belangen en welzijn kunnen vertegenwoordigd worden: “In dit systeem zijn de opinies van het volk dan ook niet te achterhalen om de eenvoudige reden dat ze niet bestaan. Opinies worden gevormd in een proces van open discussie en openbaar debat en waar geen mogelijkheid van meningsvorming bestaat, kan er wel sprake zijn van stemmingen [….], maar niet van opinies”. [Hannah Arendt, Over revolutie, 2004  pp 314-15 (oorspr. On Revolution, 1963)]

Zij maakte zich in de 60'er jaren, toen de massamedia nog niet zo dominant waren, ook al zorgen over de manier waarop kiezers als consumenten verleid worden om op partijen te stemmen.

In de 21e eeuw komen we de kritiek van David van Reybrouck tegen. Hij constateert een legitimatiecrisis die volgens hem veroorzaakt wordt door:

1. Teruglopende opkomstpercentages en grilliger stemgedrag waardoor de verkiezingsuitslag een steeds kleiner deel van het electoraat representeert.
2. Een gekozen elite die weinig gevoel heeft voor wat er onder grote delen van de bevolking leeft.
3. Een efficiëntiecrisis: trage besluitvorming, partijpolitiek getouwtrek, te gedetailleerde en te lange regeerakkoorden en moeizame vorming van veelal instabiele regeringen. 

Terry Bouricius en David Schecter hebben tezelfdertijd ook  kritieken op het parlementarisme geformuleerd:

1. Gekozen wetgevers zijn niet representatief qua demografische kenmerken: hoger opgeleid, overwegend mannen, minder arbeiders en minder gekleurden.
2. In gekozen wetgevende lichamen tonen de partijen weinig variatie van standpunten. 
3. Gekozen wetgevende lichamen bieden gewone burgers weinig gelegenheid tot participatie in wetgeving.
4. Gekozen wetgevers zijn  veel tijd kwijt aan fondswerving, campagnevoeren en het winnen van de gunsten van de media.
5. Maar enkele gekozen wetgevers kunnen zich in bepaalde wetsvoorstellen verdiepen en de rest stemt met deze specialisten van de partij mee.
6. Gekozen wetgevers hebben andere belangen dan de mensen die ze vertegenwoordigen. Daarom moeten ze constant ter verantwoording geroepen kunnen worden. 
7. Gekozen wetgevers staan onder grote druk om ten gunste van campagnedonoren en belangengroepen te stemmen.
8. De concentratie van alle wetgevende macht in maar één of twee lichamen zet de deur open naar corruptie en machtsmisbruik.
9. Gekozen wetgevers zijn voortdurend bezig om te ‘scoren’ in de media, waardoor ze niet toekomen aan het oplossen van problemen.

Zij pleiten ervoor om ons parlementair stelsel te vervangen door een systeem van ingelote Burgerberaden, die de verschillende stadia van wetgeving verzorgen. Zij zijn daarbij sterk geïnspireerd door de democratie van het klassieke Athene. In een eerdere bijdrage - ‘Burgerberaden in meerdere gedaanten’ - heb ik daar aandacht aan besteed.