Het slechtste idee uit het regeerakkoord: een eigen bijdrage in de jeugdzorg

Rutte IV overweegt een eigen bijdrage in de jeugdzorg te introduceren ‘in aanvulling op de huidige hervormingsagenda’. Dit terwijl er al jarenlang kritische rapporten van toezichthoudende instanties verschijnen en er steeds meer alarmerende berichten van burgers die in de knel komen in de media verschijnen. Er is weinig vertrouwen meer in de sector. Om dan ook nog eens hulpverleners, ouders en kinderen extra te belasten met een eigen bijdrage getuigt niet van ‘omzien naar elkaar’.

Een eigen bijdrage in de jeugdzorg levert geld op voor de staatskas. Het zijn inkomsten die nodig zouden zijn om de uitdijende jeugdzorgkosten mee te dekken. De achterliggende reden voor dit plan is echter een andere. Wethouders met jeugdzorg in hun portefeuille zien een groot deel van de schaarse jeugdzorgmiddelen opgaan aan vechtscheidingen. De kinderen van deze ouders komen ernstig in de knel en de jeugdzorg moet het dan oplossen. Relatief vaak zijn het hoger opgeleide ouders die dit ‘veroorzaken’. Genoeg reden voor een eigen bijdrage zo lijkt.

Verkeerde persoon Een wrange conclusie, want achter bijna de helft van de vechtscheidingen schuilt iets heel anders: huiselijk geweld. Het betreft vaak eenzijdig huiselijk geweld , waarbij een rancuneuze ex-partner nog jarenlang na de scheiding blijft procederen en omgangsafspraken traineert. ‘Waar twee vechten, hebben twee schuld’ geldt hier dus niet. Er is maar één ouder nodig om een ‘vechtscheiding’ te veroorzaken. De andere ouder wordt gedwongen om te reageren wil hij of zij niet het gezag verliezen of voor de kinderen onveilige afspraken kunnen voorkomen. Wetenschappers noemen dit terecht postpartnergeweld.

Het is dapper om een situatie van eenzijdig partnergeweld te ontvluchten en het is uiterst moeizaam en uitputtend om dan met een onveilige ex-partner om tafel te moeten om afspraken over de kinderen te maken. Slachtoffers vragen hier niet om, maar omwille van de kinderen moet het. Onherroepelijk komt dan de jeugdzorg in beeld. De oorzaak van de vechtscheiding ligt dan duidelijk bij de pleger, niet bij het slachtoffer. Het slachtoffer vervolgens een eigen bijdrage opleggen is een slecht plan, het is een straf voor iets waar slachtoffers nooit om vroegen.

Meer trauma’s Bovendien weten we uit onderzoek dat een derde van de slachtoffers van partnergeweld berooid uit de relatie komt. Slachtoffers krijgen te maken met de bekende inkomensval die bij scheidingen optreedt. Plegers hebben hen bovendien vaak financieel afhankelijk gemaakt of bijvoorbeeld spaargelden opgemaakt. Welke zin heeft het om berooide slachtoffers ook nog eens een eigen bijdrage op te leggen? Het drukt hen juist nog verder de financiële problemen in, met alle opvoed- en zorgproblemen die daar bij kunnen horen.

Maar ook als beide ouders jeugdzorg dringend nodig hebben is een eigen bijdrage misplaatst. Het werpt een extra drempel op om gebruik te maken van vrijwillige jeugdhulp. De regering wil al jaren dat kleine problemen klein blijven. Veel van deze gezinnen hebben het al niet breed en zouden nu ook nog eens extra moeten betalen voor de broodnodige hulp. Hoge kans dat ze die hulp gaan uitstellen totdat het geweld zo ernstig wordt dat er gedwongen hulp wordt opgelegd. Het gevolg: meer trauma’s en hogere kosten voor de overheid. Dat zijn ook precies de redenen waarom de overheid de eigen bijdrage in de GGZ enkele jaren na invoering weer afschafte.

Geen onderbouwing Daarnaast is bekend dat veel ondertoezichtstellingen en uithuisplaatsingen waar jeugdzorg bij betrokken is op ondeugdelijke gronden zijn uitgesproken. Niet alleen bij de ouders die getroffen zijn in de Toeslagenaffaire, ook bij veel andere ouders zijn kinderen onterecht uit huis geplaatst. Niet omdat ze hun kinderen mishandelen of verwaarlozen, maar omdat ze door schulden in de problemen kwamen.

Een hoogleraar benoemde laatst wat het euvel is in de jeugdbescherming: te vaak wordt niet of niet effectief ingegrepen daar waar het wel nodig is (bij plegers van partnergeweld en kindermishandeling) en te vaak wordt juist ingegrepen waar het niet nodig is (mensen die door armoede en huisvestingsproblematiek getroffen zijn). De oorzaak? Een gebrek aan deugdelijke onderbouwing, juiste expertise en feitenonderzoek. Een eigen bijdrage afdwingen bij ouders die ten onrechte in verdacht licht staan is moreel verwerpelijk.

Bureaucratie afwentelen Ook weten we dat de bestaande eigen bijdrage in de thuiszorg impopulair is. Kan iemand er immers wat aan doen dat hij of zij ouder of ziek wordt en vervolgens zorg nodig heeft? Niet echt, dus bedacht Den Haag dat er een balans nodig is tussen de vraag beperken en tegemoetkomen aan de individuele situatie. Ze maakten de hoogte van de eigen bijdrage in de thuiszorg afhankelijk van het inkomen en het aantal minuten geleverde zorg.

Dat klinkt als een logisch compromis, maar in de praktijk is het een moeizaam uitvoerbaar systeem. Zorgmedewerkers moeten op de minuut bijhouden wie wat afneemt. Instellingen moeten deze administratie bijhouden en doorgeven. Vervolgens worden de bevolkingsgegevens en de inkomenssituatie gecheckt. Uitzonderingen maken gemeenten ook nog wel eens en dus zijn er speciale regelingen en tarieven, liefst per gemeente anders. Kortom: veel administratieve last, die wordt afgewenteld op hulpverleners, instellingen en zorgbehoevende burgers.

Weinig inzicht In de jeugdzorg zal bovenstaande ook gaan spelen omdat Den Haag wel weet dat een eigen bijdrage in de jeugdzorg eveneens eerlijk en rechtvaardig moet. Ironisch genoeg treffen dan de administratieve lasten vooral mensen die dit het minst aankunnen. Het resultaat is meer overwerkte jeugdzorgwerkers, bureaucratiserende instellingen en meer gestresste ouders, daar waar de ‘hervormingsagenda’ zich ironisch genoeg juist op het tegenovergestelde richt.

Zolang veel ouders onterecht of noodgedwongen in deze sector verzeild zijn geraakt, is het oneerlijk om alle ouders financieel aan te pakken. Het drukt ouders dieper in de zorgen en daarmee ook hun kinderen. Het zal juist tot meer inzet van jeugdzorg leiden, niet minder. Het ondergraaft het zeer wankele vertrouwen in een toch al overvraagde sector. Laat de regering daar nota van nemen voordat ze deze slecht doordachte maatregel invoert. Dat is pas echt ‘omzien naar elkaar’.