Het ‘ziekelijke narcisme’ in de tweet van Geert Wilders aan Frans Timmermans

Wie alles reduceert tot een strijd tussen ‘wij’ en ‘zij’, hoeft niet stil te staan bij de kwetsbaarheid van samen rouwen.

Eergisteren, op 4 mei, herdachten we in Nederland de slachtoffers van oorlog en geweld. Een dag van stilte, bezinning, verbinding. Dit jaar viel me echter op hoe luid de stilte werd verstoord. Niet door een demonstrant, maar door een tweet.

Frans Timmermans deelde op die dag een ingetogen boodschap: “Vrijheid vraagt om verbinding. Over grenzen heen, tussen generaties. Op 4 mei staan we stil bij wie het grootste offer brachten”, en verwees naar een verhaal dat hij daarover had geschreven. Een bericht dat niet polariseert, niet eigengereid is, maar uitnodigt tot gezamenlijkheid.

Geert Wilders reageerde geërgerd met: “Hou alsjeblieft je mond vanavond en probeer je ziekelijke narcisme voor één dag te bedwingen. Nederland wil vandaag herdenken en niemand zit op je ‘verhaal’ te wachten.”

Als relatiepsycholoog met expertise in narcisme kan ik dit niet onbesproken laten. Want wie een ander beschuldigt van ‘ziekelijk narcisme’ bij een bescheiden boodschap van verbinding, verraadt vooral iets over zichzelf.

Narcisme wordt in de volksmond te pas en te onpas gebruikt. Maar klinisch gezien draait narcisme niet om ijdelheid of jezelf zichtbaar maken. Het gaat om een diepgewortelde kwetsbaarheid, gemaskeerd door superioriteitsgevoelens. Het gaat om het kleineren van anderen om zelf de controle te houden over gevoelens van minderwaardigheid. Het narcistische ego kan niet verdragen dat iemand anders ook een podium krijgt. Het wil de spotlights monopoliseren, koste wat kost. Daarom uit het zich in een behoefte om anderen te kleineren, te domineren, het laatste woord te hebben.

Dat is precies wat Geert Wilders deed met zijn tweet. Hij zette een collectieve dag van stilte om in een persoonlijke machtsstrijd. Hij kon niet verdragen dat iemand anders, op een dag die niet over hem gaat, op een moment die niet om hem draait, een boodschap deelt. Hij projecteerde op Timmermans eigenschappen die, ironisch genoeg, in zijn eigen toon doorklinken: een ander de les lezen, hem onverdraagzaam tot zwijgen manen en geen ruimte laten voor andere stemmen of perspectieven.

Een dag die draait om collectief herdenken, om bescheidenheid en reflectie, wordt zo alsnog gebruikt om tegenstellingen aan te wakkeren. En dat is, psychologisch gezien, een vorm van controle houden. Want wie alles reduceert tot een strijd tussen ‘wij’ en ‘zij’, hoeft niet stil te staan bij de kwetsbaarheid van samen rouwen.

Het echte narcisme zit niet in degene die een verhaal wil delen over vrijheid en verbinding. Het sluipt juist binnen bij wie anderen het zwijgen wil opleggen. Het was niet Frans Timmermans die de aandacht opeiste. Het was Geert Wilders die zijn eigen ergernis boven het collectieve belang plaatste, die denigrerend en respectloos wilde bepalen wie mocht spreken en wie niet.

Er is een groot verschil tussen samen stil zijn, en iemand het zwijgen willen opleggen. Het eerste is een daad van respect. Het tweede is een daad van controle, van overheersen.

Geert Wilders maakte van een dag van stilte een podium voor zijn eigen rancune. Hij kaapte het moment, wees met de vinger, schreeuwde de ander het zwijgen toe, en noemde dat herdenken.