Hoe autoritairen dichter bij Brussel komen

Het is duidelijk dat de mainstream partijen nog geen wondermiddel hebben gevonden tegen de opkomst van extreme politiek.

Door: Péter Krekó, Richárd Demény en Csaba Molnár

Radicale, extreem-rechtse en anti-establishment partijen hebben dit jaar in grote delen van de EU flink terrein gewonnen. De recente overwinning van de Oostenrijkse Vrijheidspartij (FPÖ) bij de nationale verkiezingen, de regionale doorbraken van Alternative für Deutschland (AfD) en de sterke opkomst van nationalistische partijen bij de Europese parlementsverkiezingen in juni wijzen allemaal op een toenemend populisme in het hele blok. Deze partijen hebben in veel gevallen het cordon sanitaire doorbroken en geven nu vorm aan het beleid, ondanks het feit dat ze een minderheidspositie innemen in hun respectieve wetgevende machten. 

Op Europees niveau behoudt extreem-rechts zijn dominante positie, ondanks al het gepraat over een “golf” van steun voor extreem-rechts en de voorspellingen dat zij het volgende Europees Parlement zullen gaan controleren. Het verschil is nu echter dat het centrum bedreigd wordt door extremistische krachten aan beide uiteinden van het politieke spectrum en onder druk zal komen te staan om met deze groeperingen samen te werken op belangrijke gebieden, zoals het migratiebeleid, en om hun standpunten te steunen om populariteitsverlies te voorkomen.

Aan de rechterkant zijn er nu drie concurrerende machtsblokken - de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR), de Patriotten voor Europa en het Europa van Soevereine Naties (ESN) - die samen 25% van de wetgevende macht voor hun rekening nemen. Dit is een stijging ten opzichte van de 17% van vijf jaar geleden. Aan de andere kant hebben de linkse groepering en andere linkse maar niet-gebonden partijen ook hun steun zien toenemen en zijn ze aangemoedigd door de recente prestaties van de Sahra Wagenknecht Alliance (BSW) in Duitsland en het Nieuw Volksfront in Frankrijk. Hoewel deze groepen op veel gebieden uiteenlopende standpunten innemen, zijn ze verenigd in hun wantrouwen jegens de EU-instellingen en hun bereidheid om pro-autoritaire standpunten in te nemen. Ze delen ook de vastberadenheid om de nationale identiteit van hun land te versterken en lijken er genoegen mee te nemen afstand te nemen van cruciale geopolitieke bondgenoten. 

Het vinden van duidelijkheid en consistentie over dringende kwesties, zoals steun voor Oekraïne en bescherming tegen Chinese invloed, kan in dergelijke omstandigheden moeilijk blijken en zal met zorg moeten worden behandeld. 

Nieuw onderzoek van het Political Capital Institute suggereert dat de ECR waarschijnlijk de meest kritische van de extremistische groeperingen ten opzichte van Rusland en China zal blijven, aangezien twee van haar belangrijkste leden, de Broeders van Italië van premier Giorgia Meloni en de Wet en Rechtvaardigheidspartij (PiS) van Jarosław Kaczyński in Polen, consequent bijna alle resoluties hebben gesteund die het Kremlin en Peking veroordelen. 

De extreemrechtse ESN, onder leiding van AfD, is autoritairder en fel pro-China. De Patriotten, onder leiding van Jordan Bardella van het Rassemblement National, zijn momenteel verdeeld, grotendeels door de aanwezigheid van Viktor Orbàn, die heeft geprobeerd om de banden tussen zijn regering en Beijing aan te halen met een ‘all weather partnerschap’. Aan de andere kant van het spectrum zal de radicale groep 'Links', waartoe ook Jean-Luc Mélenchon's La France Insoumise behoort, waarschijnlijk niet ontvankelijk zijn voor commissievoorstellen van beide kanten en zal vrijwel zeker proberen om het harde standpunt van de wetgevende macht ten opzichte van China te verzachten, gezien de leden van deze groep historisch gezien  kritiekloze steun bieden aan Beijing.

Wat Rusland-Oekraïne betreft, heeft de nieuwe wetgevende macht al een tipje van de sluier opgelicht over haar stemgedrag met betrekking tot het conflict. Tijdens de eerste plenaire vergadering hebben de wetgevers een resolutie aangenomen waarin de noodzaak van voortdurende steun van de EU voor Oekraïne wordt bevestigd met een overweldigende meerderheid.

Een duik in de stempatronen laat zien dat de ECR-Fractie haar zeer kritische houding ten opzichte van Rusland heeft behouden en de meest Rusland-kritische van de radicale, extreem-rechtse en extreem-linkse groepen is gebleven. De meest opmerkelijke verrassing was dat, terwijl een grote meerderheid van de Patriotten, met inbegrip van de Rassemblement National en Fidesz - die nu al enige tijd zwak staan tegenover Rusland, zoals blijkt uit hun aanpak van EU-sancties en hulppakketten voor Kiev - tegenstemden of zich van stemming onthielden, enkele van de andere leden (Lega en ANO) van hun eerdere Kremlin-kritische houding naar een bredere afstemming op de rest van de groepering verhuisden. Dit suggereert een convergentie binnen de patriotten naar een meer verenigd pro-Russisch standpunt. In de linkse groep heerst ondertussen verdeeldheid. Hoewel de meest invloedrijke partij van deze groep, FI, de resolutie steunde, volgden anderen niet. De Italiaanse Movimento 5 Stelle (M5S) stemde bijvoorbeeld tegen, ondanks het feit dat ze in de vorige zittingsperiode resoluties met kritiek op Rusland steunde. 

De bevindingen van ons onderzoek en het potentieel voor verandering dat sommige partijen al hebben laten zien, suggereren dat er, ondanks breuken binnen bepaalde fracties, meer ruimte zou kunnen zijn voor samenwerking binnen het politieke spectrum dan eerder werd gedacht. Dit is waar Von der Leyen en haar collega's zich op moeten richten. Ze vinden bijvoorbeeld waarschijnlijk steun bij de ECR en bepaalde fracties van de Patriottenfractie voor het ontwikkelen van een verenigd front tegen de assertiviteit van Peking, en ze kunnen misschien stemmen van links krijgen over onderwerpen die betrekking hebben op de oorlog in Oekraïne. In beide gevallen zullen de ambities van deze partijen en hun diepgewortelde wantrouwen jegens het Brusselse apparaat hen echter tot gevaarlijke partners maken. 

Het is duidelijk dat de mainstream partijen nog geen wondermiddel hebben gevonden tegen de opkomst van extreme politiek op rechts en links, en dat pro-Russische en pro-Chinese sentimenten zich zullen blijven verspreiden. Het succes van Von der Leyen en haar Commissie zal liggen in het navigeren door het delicate netwerk van stemmingen dat nu bestaat in het Europees Parlement, zonder Peking en Moskou dichter bij Brussel te brengen. Als ze deze uitdaging aankunnen en zichzelf neerzetten als leiders die in staat zijn om zaken aan te pakken die belangrijk zijn voor de kiezers, zouden ze wel eens een blauwdruk kunnen leveren voor individuele lidstaten om de groei van radicale politiek in de komende vijf jaar in te dammen en terug te dringen.

Péter Krekó, Richárd Demény en Csaba Molnár zijn verbonden aan de in Boedapest gevestigde denktank Political Capital. Zij zijn de auteurs van een recent onderzoek getiteld: ‘Growing influence of Russia and China in the new European Parliament?’