Hoe B-merk populisme de bezittende klasse beschermt en extreemrechts normaliseert

Wanneer middenpartijen het repertoire van radicaal-rechts overnemen, verkopen ze het als realisme of noodzakelijke koers. ‘Het volk heeft gesproken’ is iets dat regelmatig wordt gezegd, maar is dat wel de stem van het daadwerkelijke volk? Het ei bestaat namelijk al veel langer dan de kip zelf. Vier onderzoekers van Bocconi en ETH kwamen tot de conclusie: het succes van anti-immigratiepartijen is geen spontaan volksoproer tegen ‘te veel vreemdelingen’, maar een zorgvuldig geregisseerd project van politieke elites zelf.

Hun studie laat zien dat het hysterische anti-immigratiediscours dat Europa nu verstikt — van Frankrijk tot Roemenië en Nederland — niet voortkomt uit economische nood of culturele botsingen, maar uit doelbewuste campagnes. Met kille precisie trekken partijen naar buurten waar migranten wonen om daar angst te zaaien met leuzen als ‘vol is vol’ en ‘stop migratie’. Geen noodkreet van onderop, maar een top-down strategie van manipulatie: elites die onvrede construeren, en die vervolgens verkopen als de stem van ‘het volk’.

En wat doen de middenpartijen met deze kennis? Ze schuiven braaf aan in het radicaal-rechtse format en serveren een soort B-merk populisme, de huismerkvariant van ‘vol is vol’. Omdat ze zichzelf hebben wijsgemaakt dat “het volk” dat zou willen. Maar als dat werkelijk zo was, hoe verklaar je dan dat Zack Polanski de Britse Greens naar recordhoogte stuwt? Dat Zohran Mamdani populair in New York is? En waarom tuimelen tegelijk Keir Starmer en Friedrich Merz in de peilingen omlaag, ondanks hun slaafse imitatie van radicaal-rechts? Het antwoord is pijnlijk simpel: kiezers prikken door de kopie heen. Het origineel wint, of de progressieve uitdager.

Data laten zien dat wanneer middenpartijen de anti-immigratie­standpunten van radicaal-rechts overnemen, dit hun eigen positie niet versterkt maar juist vaker kiezers richting radicaal-rechts duwt. In het beste geval is zo’n strategie zinloos, in het slechtste geval werkt ze averechts en legitimeert ze het discours van radicaal-rechts. De bewijzen stapelen zich op dat B-merk populisme niet wint van het origineel. Toch blijft het in de schappen liggen in Nederland. VVD, CDA en in mindere mate bij D66 zijn nog steeds overtuigd dat de schuld geven aan migranten de PVV-kiezer gaat laten twijfelen.

Maar als je erover nadenkt is het ook absurd om te denken. Je zegt eigenlijk door een B-merk populisme te maken, dat Wilders eigenlijk een punt heeft. Anders zou je hem niet gaan kopiëren. Dus staan kiezers juist gesterkt in het idee dat het aan migranten ligt in plaats van multinationals, die zowel de migranten als de autochtone bevolking uitbuiten.

Door decennia van depolitisering, wat Eelco Heinen ook weer poogde te doen bij Elsfest, is het idee dat democratie een consumenten keuze is in plaats van: samen als maatschappij werken aan de koers van de samenleving. Vroeg of laat gaat de consument zich bedonderd voelen als je hem hebt misleid met loze verkiezingsbeloftes. Wanneer meer dan vijftig procent van de rijkdom bij tien procent van de bevolking eindigt, gaan ‘consumenten’ a.k.a burgers zich bedrogen voelen en terecht.

Armoede krimpt slechts op papier, maar ze verhardt in de werkelijkheid. Officiële cijfers laten een daling zien, maar achter die statistiek gaapt een diepere kloof: in 2023 lag het inkomensgat met de armoedegrens op 16%, waar dat in 2018 nog 10% was. Het zijn niet langer alleen de uitkeringsgerechtigden die vallen — steeds vaker zijn het werkenden die niet rondkomen. Bijna 1,2 miljoen mensen balanceren net boven de grens, zonder enige buffer. De energietoeslag hield velen nog even drijvend, maar dat was pleisterwerk, geen oplossing. Zo ontstaat de paradox van de werkende arme: loyaal aan de economie, maar afgeserveerd door het systeem. En een samenleving die mensen laat ploeteren zonder uitzicht, kweekt geen vertrouwen — maar rancune.

Gary Stevenson zegt in Tegenlicht ook: "You have to choose one of two things: either much higher taxes on the very rich, or my grandkids will be extremely poor.” Hij is ook niet de enige die ziet hoe de rijken steeds rijker worden en armen steeds armer. Er is qua verhaal dus wel degelijk een alternatief, en dat alternatief moeten we met lef durven te vertellen.

Daar gaan we geen vrienden mee maken. Daar gaat het gehuil straks weer: wij zouden polariseren, ondernemers haten. Alsof huisjesmelker Wybren van Haga met zijn 150 panden of vastgoedbelegger Nigel Farage iets met ondernemen te maken heeft. Dat zijn geen ondernemers, dat zijn parasieten — profiteurs die leven van bezit in plaats van arbeid. De jongen achter de frituur die hamburgers draait werkt harder dan deze heren in hun hele carrière bij elkaar. Hun verdienmodel is simpel: jouw leven onbetaalbaar maken met torenhoge huren, daarna wijzen naar “de buitenlander” als zondebok, om vervolgens jouw leven nóg duurder te maken zonder loonsverhoging. De rekening van hun gesloten grenzen? Die betaal jij. De marechaussee aan de buitengrens? Betaal jij ook. Farage en Van Haga lachen, jij legt bij. Dat is het resultaat van die georganiseerde uitbuiting.

Het wordt ook direct duidelijk waarom rijke populisten migranten de schuld geven. Zo blijven zijzelf buiten schot en hoeven zij niet met ons te delen. Kortom: wie roept dat “het volk heeft gesproken”, verhult dat het juist de elites zijn die het script hebben geschreven. Niet migranten ondermijnen onze samenleving, maar de parasitaire klassen die ongelijkheid normaliseren en wantrouwen zaaien om hun macht te behouden.

Het echte conflict loopt niet tussen autochtoon en migrant, maar tussen de werkende meerderheid en de bezittende minderheid die het systeem gijzelt. Dáár zit de scheidslijn, dáár moet de politiek kleur bekennen. Wie durft dat verhaal te vertellen, kiest niet voor het B-merk van Wilders, maar voor een alternatief dat werkelijk bevrijdt: een samenleving waarin rijkdom herverdeeld wordt, arbeid weer loont, en democratie geen marketingtruc is maar een gezamenlijk project. Alles minder dan dat is niet de stem van het volk — het is de echo van de macht.