Hoe de NAVO kritiek blijft ontwijken

Het is makkelijker om je het einde van Nederland voor te stellen, dan een Nederland buiten de NAVO. Althans, zo voelt het als je naar de interviews met verschillende NAVO-leiders en commentatoren luistert.

Sinds zijn aantreden als secretaris-generaal van de NAVO doet Mark Rutte zijn best om een gevoel van urgentie aan te wakkeren, als het geen angst is. De afschrikking van "die machtige NAVO" is "nu nog sterk", zo zei hij onlangs in Buitenhof. Maar oorlog staat in de coulissen, volgens Rutte. Het is aan de welgezinde NAVO om haar van het podium weg te houden.

Kritiek op de NAVO
Voor het onderzoek voor een podcast-serie over de keerzijden van de NAVO ploos ik onlangs de geschiedenis van de NAVO na, en keek ook naar de geschiedenis van kritiek op de NAVO.

In de jaren rondom de oprichting van het 'Noord-Atlantisch Pact' kon je zelfs de scholieren van de H.B.S, de M.T.S en de gymnasia horen dat het om een "oorlogsverdrag" ging, in plaats van een verdrag gericht op vrede. De georganiseerde arbeidersbeweging in Nederland ziet het al in 1950 als een oorlogsmachine bedoeld om Amerikaanse zakken te vullen met dollars.

Maar het valt op dat in Nederland de felle maatschappelijke kritiek op de NAVO, die in de jaren '40 en '50 klinkt, in de jaren '70 en '80 verschuift naar een zorg over kernwapens en kruisraketten. En met het einde van de Koude Oorlog dooft die kritiek vervolgens grotendeels uit.

Eerder deze maand schreef Tom Stevenson in de Groene Amsterdammer dat de weerstand tegen de NAVO die bij de bevolking en onder intellectuelen in Europa ooit gemeengoed was, nu een zeldzaamheid is. Wellicht dat de grote aandacht voor de kernwapens veertig jaar geleden voor NAVO een handige bliksemafleider was?

Humanitaire interventies
Een andere reden dat de NAVO op weinig weerstand stuit in het Westen is dat het bondgenootschap zich gaandeweg expliciet ging beroepen op een humanitaire missie en op het verdedigen van mensenrechten. En het idee dat mensenrechten verdedigd moeten worden is breed gedragen, óók onder personen en partijen die in principe tegen oorlogsvoering zijn.

Jean Bricmont spreekt van een ‘humanitair imperialisme’ dat de Verenigde Staten en ook de NAVO zich hebben aangemeten. Militaire middelen van de NAVO-bondgenoten komen op papier ten doel te staan van mensenrechten wereldwijd. Maar in de praktijk blijkt dit vaak een verkooptruc.

De oorlog in Afghanistan, begonnen in 2001 als vergeldingsoorlog, wordt binnen enkele maanden een missie van “een vredesmacht”. De Nederlandse F-16 vliegtuigen kunnen worden gebruikt “voor humanitaire doelen”. Clusterbommen worden volgens premier Wim Kok “doelgericht” ingezet. En de Irakezen moesten “beschermd worden” tegen (niet-bestaande) massavernietigingswapens.

Een wereld zonder NAVO
Na de Tweede Wereldoorlog en het aansluiten van Nederland bij de NAVO, is het dominante verhaal dat steeds verder gaande bewapening niet meer weg te denken is.

Door deze bewegingen is het verrekt moeilijk geworden om je een wereld voor te stellen waarin de Verenigde Staten en de NAVO niet als politieagent en scheidsrechter optreden. 

Toch lijkt in Europa het vertrouwen in de NAVO af te nemen, zelfs onder partijen die het bondgenootschap eerder nog volop steunden. De Verenigde Staten zijn onbetrouwbaar geworden, zo klinkt het vanuit steeds meer hoeken.

Misschien is het lastig voor te stellen, maar het lijkt erop dat een wereld zonder NAVO nu toch dichterbij komt.