Hoe de waakhond van de democratie een schoothond werd

Schokkend, niet verassend: Nederland kelderde op de ranglijst voor persvrijheid van 6 naar 28. Belangrijkste reden: onveiligheid van journalisten en de moord op Peter R. De Vries.

Wat minder belicht wordt, is dat ook de vrijheid van politieke en economische inmenging onder druk staat. Of zoals de definitie van Reporters San Frontieres luidt: “de effectieve mogelijkheid voor journalisten om nieuws en informatie in het algemeen belang te selecteren, te produceren en te verspreiden, onafhankelijk van politieke, economische, juridische en sociale inmenging (...).”

De diepgewortelde 'Rutte-Doctrine' draagt bij aan de politieke inmenging. Denk aan het achterhouden, verdraaien, laten ondersneeuwen of oneigenlijk weglakken van informatie voor journalisten. Maar ook de vergaande mogelijkheid van veiligheidsdiensten om bronnen van journalisten te achterhalen, door telefoons of internet af te tappen. En tot slot het leger van 800 persvoorlichters die 'beleid verkopen', terwijl er minder dan 100 mensen werken bij adviesraden als het WRR (schreef Pieter Omtzigt).

Dit ondermijnt het vermogen van journalisten om weerstand te bieden tegen de kabinetsagenda, door kritisch beleid te toetsen of misstanden aan te kaarten.

Een mate van economische inmenging wordt veroorzaakt door de dominantie van het advertentiemodel in de media. Op papier zijn de meeste redacties onafhankelijk van commerciële belangen. Toch beïnvloeden adverteerdersbelangen wel degelijk de vrije selectie van nieuws en informatie. Zo is fundamentele kritiek vanuit redacties op adverteerders, onwaarschijnlijker. Want er is minder budget voor (freelance) journalisten, waardoor er minder tijd is om zélf onderzoek te doen, in plaats van persberichten publiceren. En er is juist meer budget voor sport of entertainment, waar veel advertentiebelang is. Dit wordt versterkt doordat ook sociale media informatie filteren en verspreiden op basis van dezelfde advertentiewaarde.

Maar er is nog iets: slechts twee bedrijven bezitten bijna alle grote Nederlandse kranten: Persgroep (Volkskrant, AD) en Mediahuis (NRC, Telegraaf). Naast dat zij het verdienmodel en de daarmee samenhangende nieuwsselectie bepalen, wijzen zij bijvoorbeeld ook de hoofdredacties aan. Slechts twee - Belgische- bedrijven kiezen zo bijna alle redacties die nieuws bepalen; dit kan de (diversiteit van) de informatieselectie beperken.

Het wrange is dat de politieke en economische inmenging journalisten belemmert in het vaststellen van objectieve feiten. En dit is weer koren op de molen van een groeiende groep burgers die journalisten per definitie wantrouwt. Dit vergroot weer de kans op intimidatie en agressie naar journalisten.

De waakhond van de democratie is niet alleen mishandeld, maar ook als schoothondje behandeld. Het wordt tijd dat we hem beschermen.

cc-foto: Hades2k