Hoe Joost Klein als een pro-Palestina-Messias de personificatie werd van een van de grootste kwalen van de 21ste eeuw

Door: Sakina Elkayouhi en Jawad Maakor

In plaats van de diepere machtsstructuren aan te pakken, richten we ons op oppervlakkige symptomen van verdeeldheid.

Een jolige Nederlander in een blauw clownspak met schoudervullingen, boze studenten die universiteiten bestormen, en een stel figuren in maatpakken in Den Haag die onze volksvertegenwoordigers zouden moeten zijn, maar elkaar op X kinderachtig voor alles uitmaken en voor alles lijken te staan, behalve voor het volk zelf. Het lijkt de intro van een slechte grap. Maar niks is minder waar. Dit is de status van het morele schouwspel dat het publieke debat de afgelopen weken onze samenleving beheerste. Wat we zagen, was een act: een rollenspel van morele clowns in het theater van de publieke opinie, opgevoerd in het circus - het spektakel dat nieuwsmedia heet.

De film "Network" van regisseur Sidney Lumet en Plato's allegorie van de grot zijn vandaag de dag relevanter dan ooit. In ‘Network’ zien we scherpe kritiek op de media-industrie, die treffend kan worden geanalyseerd door de lens van Plato's allegorie van de grot. Deze allegorie, afkomstig uit Plato's werk "De Staat," beschrijft hoe gevangenen in een grot enkel schaduwen van objecten op een muur zien en deze schaduwen voor de werkelijkheid aanzien. Wanneer een gevangene ontsnapt en de echte wereld ontdekt, realiseert hij zich dat wat hij in de grot zag slechts illusies waren. Die illusies heten vandaag de dag: de mediahypes en sociale-mediabubbels waarin u leeft. 

Glamourpolitiek
Beste lezer, neem plaats en kijk aandachtig. U bent hun favoriete publiek. Want wat heeft u werkelijk onthouden van het nieuws de afgelopen dagen? De hashtags #freejoost en #studentendemonstraties blijven hangen. De ophef rond Joost Klein is een schoolvoorbeeld van ‘glamourpolitiek’. Iedere deelnemer aan deze ‘politiek’ spint zijn eigen verhaal over het lot van de Gazanen, terwijl het echte lijden van deze mensen – 35.000 burgerdoden en 92 gedode journalisten – amper aandacht krijgt. De verhalen die u las en zag, zijn slechts de schimmen op de muur. (Nieuws)media leggen namelijk een vergrootglas op de thema’s die ons als samenleving bezig houden. Maar ze zijn ook gevoelig voor spektakels en dus hype gevoelig. Dus, op televisie lijk je niet alleen dikker, sommige sociale onderwerpen worden ook sneller opgepakt en dikker aangezet dan waar ze werkelijk voor staan. 

Kortom een jolige Nederlander in een blauw clownspak met schoudervullingen, boze studenten die universiteiten bestormen, en een stel figuren in maatpakken in Den Haag die onze volksvertegenwoordigers zouden moeten zijn, wat hebben deze thema’s gemeen, behalve de kleur – bont en blauw? Ze lijken allemaal over Gaza te gaan, maar zijn overgehyped, het publieke gesprek lijkt over alles behalve nu te gaan behalve het lot van de Gazanen. De diskwalificatie van Joost Klein op het Eurovisiesongfestival, de studentendemonstraties aan universiteiten en de politieke debatten in Den Haag en de kritiek op Israël domineren de berichtgeving. Waar dit écht omgaat: polarisatie van moralen en politiek, meedoen aan de hype in plaats van voor echte verandering zorgen. Deze onderwerpen leiden de aandacht af van de echte problemen en zorgen ervoor dat de samenleving nog verder verdeeld raakt. In plaats van ons te richten op de ernstige kwesties in Gaza, verliezen we ons in een circus van afleidingen, namelijk: glamourpolitiek.

De nieuwsmedia spelen hierbij een cruciale rol. Ze zouden juist kritisch en duidend moeten zijn, maar in plaats daarvan worden ze onderdeel van het schouwspel dat ze zouden moeten analyseren. Journalisten focussen op randzaken en schandalen rondom figuren als Joost Klein, in plaats van de ware problemen bloot te leggen. Zo versterken de media het morele verval van de politieke en maatschappelijke discussie. Net zoals brandweermensen branden horen te blussen, zouden nieuwsmedia de samenleving moeten beschermen tegen verhitte discussies. Maar in plaats daarvan gooien ze olie op het vuur voor de nodige sensatie om kijkcijfers en lezers te trekken. Kortom: iedereen is druk bezig met moreel theater en geleuter rondom oppervlakkige kwesties, terwijl de wereld in brand staat.

Journalisten discussiëren over hoe ze hun werk moeten doen als hun toegang tot demonstraties wordt beperkt. Politici gebruiken de media om hun agenda's te promoten, en universiteiten worstelen met de nasleep van demonstraties. Ondertussen blijft de rest van Nederland gefixeerd op trivialiteiten zoals Joost Klein en de knipperlichtrelatie van Omtzigt met Plasterk voor het nieuwe premierschap. Hierdoor raakt de samenleving verdeeld en gaat de focus verloren op structurele issues, zoals de toename van werkende armen en de groeiende kloof tussen rijk en arm. In plaats van de vinger op de zere plek te leggen, spelen de media een rol in het circus van afleidingen en versterken zo het morele verval.

Identiteitspolitiek
Identiteitspolitiek zaait verdeeldheid en belemmert echte vooruitgang. Activisten, gemeenschappen en betrokken burgers strijden voor rechtvaardigheid, terwijl het systeem echte verandering verhindert. In plaats van de diepere machtsstructuren aan te pakken, richten we ons op oppervlakkige symptomen van verdeeldheid. Het gevolg is een politiek toneel waar echte issues ondersneeuwen onder de druk van het behouden van een schijn van morele superioriteit.

We raken afgeleid door de laatste online sensatie, terwijl ernstige humanitaire crises zich voltrekken in landen als Soedan en Burkina Faso. Politici in Europa verliezen hun enthousiasme voor groene initiatieven, terwijl bedrijven vasthouden aan onhoudbare praktijken. De wereldwijde temperatuur stijgt naar gevaarlijke niveaus, terwijl we ons bezighouden met trivialiteiten zoals een clown in een blauw pak met schoudervullingen.

Soedan en Burkina Faso passen niet binnen het gangbare narratief van het morele theater dat de schijnwerpers trekt. Als we echt voor rechtvaardigheid zouden staan: waar zijn de protesten over deze humanitaire rampen? Deze discrepantie onderstreept onze collectieve hypocrisie en morele tekortkomingen.

Pro-Palestijnse groepen dringen er massaal op aan dat beroemdheden zich uitspreken. Maar wat voegt dit werkelijk toe? Hoewel politieke druk essentieel is, is het absurd dat we zoveel waarde hechten aan de meningen van beroemdheden. Sterker nog: het werkt contraproductief.  

Kim Feenstra
Neem het Nederlandse model Kim Feenstra. Als een van de beroemdheden die zich vaker uitspreekt over sociaal onrecht heeft ze recent op Instagram een aanval op een IVF-kliniek bekritiseerd. Goede zaak, niet waar? Nee, toch niet. Want in diezelfde Instagram-post heeft ze het Palestina-narratief aangegrepen om haar eigen IVF-verhaal in de schijnwerpers te zetten. Mooi in de lens poserend plaatste ze een foto van zichzelf en haar zoontje, beiden gehuld in een Palestijnse keffiyeh. Het is glamour. Geen politiek. De situatie in Palestina is beladen met politieke, sociale en humanitaire complexiteiten. Een genocide is geen setting om een eigen persoonlijke verhaal aan op te hangen. Het doet niet alleen te kort aan waardigheid van Palestijnse levens, maar bagatelliseert ook complexiteit van de ware geopolitieke machtsstructuren die deze genocide toestaan. In de online wereld waarin personal branding de gewoonste zaak is, roept dit vragen op over de ethische overwegingen bij het gebruik van andermans leed voor persoonlijke narratieven. Daarom doen de uitspraken van dit soort publieke figuren in de context van grotere maatschappelijke issues, meer kwaad dan goed. 

Een ander voorbeeld van hoe glamourpolitiek en het morele theater ingewikkelde onderwerpen reduceren tot ineffectieve internetsensaties, is de reactie op de Black Lives Matter (BLM)-beweging. Na de moord op George Floyd stond de wereld in vuur en vlam. Mensen over de hele wereld gingen de straat op. Maar weinig aandacht ging uit naar andere slachtoffers van politiegeweld, zoals de 17-jarige Nahel M., die op klaarlichte dag werd geëxecuteerd door de Franse politie. Parijs ligt op slechts 500 km afstand van Nederland, maar blijkbaar paste dit niet in het morele theaterspel van de identiteitspolitiek.

Dit illustreert de verontrustende trend van selectieve verontwaardiging van de glamourpolitiek: een die gepaard gaat met identiteitspolitiek, met name online. Het gaat niet om echte rechtvaardigheid of solidariteit, maar om het najagen van virtuele likes en shares. Mensen lijken hun wereldbeeld te ontlenen aan identiteitspolitiek, waarbij ze zichzelf positioneren op basis van politieke labels zoals links of rechts. Dit komt ook naar voren bij de reacties op de COVID-19-pandemie. Mensen houden vast aan standpunten die passen bij hun politieke identiteit, zelfs als dit ingaat tegen wetenschappelijke consensus of feitelijke waarnemingen. Het gevolg is een verdeelde samenleving waarin het steeds moeilijker wordt om tot consensus en effectieve oplossingen te komen.

Identiteitspolitiek blijft vaak onderbelicht te midden van de klassieke klassenstrijd. De groeiende kloof tussen arm en rijk wordt steeds breder, met de werkende burger onder de armoedegrens die moeite heeft om rond te komen. Sommige kiezers zijn meegezogen door rechts-populistische retoriek, die vaak een beroep doet op identiteitspolitiek en angst voor verandering. Welwillende elites, de zogenaamde "Gauche caviar", falen in hun beleid over openheid jegens vluchtelingen en migranten, zonder zelf de consequenties te dragen die randgemeenschappen zoals in Ter Apel ondervinden. Deze situatie weerspiegelt de complexe lagen en tegenstrijdigheden in onze hedendaagse politiek en sociale vraagstukken.

Slechte verliezer
Politici zoals Frans Timmermans en Geert Wilders illustreren op pijnlijke wijze de diepgewortelde aard van glamourpolitiek. Timmermans, een moderne incarnatie van de slechte verliezer à la Ad Melkert, ontbeert het vermogen tot verzoening en consensus. Zijn polariserende uitspraken dienen slechts om zijn eigen vermeende morele superioriteit te benadrukken, terwijl ze de integriteit van zijn partij en het publieke vertrouwen in de politiek ondermijnen. Wilders manipuleert de massa door symbolische overwinningen te behalen voor zijn achterban, terwijl hij de echte maatschappelijke problemen negeert. Laten we eerlijk zijn: hoeveel van zijn partijprogramma en beloftes voor de kiezer met betrekking tot sociale zekerheid heeft hij daadwerkelijk verwezenlijkt? Zijn populistische retoriek verraadt een gebrek aan visie en verantwoordelijkheid jegens toekomstige generaties.

Dus het huidige extreemrechtse regeerakkoord benadrukt de ingewikkelde problemen binnen ons politieke systeem. Het wordt gedomineerd door glamourpolitiek en belangenverstrengeling, waardoor beschaafde debatten — ooit een kenmerk van politieke leiders als Joop den Uyl en Ruud Lubbers — nu tot een ver verleden behoren. Deze situatie wordt verder versterkt door talrijke politieke schandalen, van de toeslagen affaire tot het aanhoudende falen van de overheid om klimaatverandering aan te pakken

Politici schetsen zichzelf als redders of vernieuwers, in navolging van de hoofdrolspeler Howard Beales uit The Network van deze wereld. Ze zien zichzelf als de Ontsnapte Gevangene uit de grot in Plato’s analogie. Het zijn de zogenoemde verlossers, die  profetische standpunten innemen. Deze trend geldt niet alleen voor politici maar ook voor pro-Palestijnse influencers, gevangen in hun eigen bevestigende bubbels. Ondertussen blijven de echte problemen van de samenleving onopgelost. Demonstreren of je online opwinden kan als therapie dienen, waarbij men denkt samen te lijden en machteloosheid te delen. Dat is het positieve aspect. Maar het doet meer kwaad dan goed. Kritiek op Israël toont aan dat de arm van Israël verdomd lang is. Voor rechtvaardigheid moeten we complexe geopolitieke allianties begrijpen en de steun van alle bevolkingsgroepen verwelkomen, inclusief de boze witte man.

Dus, beste lezer, waar lag uw focus de afgelopen dagen? Wat heeft u beziggehouden? U was deel van het spektakel van glamourpolitiek, van begin tot eind.