Hoe kan Oekraïne het beste lid worden van de EU?

De vrede winnen in Oekraïne

Als Oekraïne lid wil worden van de EU, moet het, als onderdeel van de toetredingscriteria, zo'n honderdduizend pagina's aan regels van het blok implementeren. Het implementeren van deze regels zou op de langere termijn sociale, economische en politieke gevolgen kunnen hebben - zowel voor Oekraïne als voor de huidige lidstaten van het blok. Afhankelijk van hoe met deze gevolgen wordt omgegaan, kan de implementatie van deze regels de democratie versterken en beide partijen aanzienlijke economische voordelen opleveren, maar ze kunnen de kansen op economische stabiliteit in Oekraïne ook ondermijnen. 

Als de EU niet op tijd iets doet aan de gevolgen op de langere termijn, zal het proces van de overdracht van de regels de kans op blijvende steun voor het EU-lidmaatschap mogelijk verkleinen en veel ruimte bieden voor Russische strategieën om de politieke ontwikkelingen in Kiev te manipuleren, waardoor alle winst die Oekraïne op militair gebied zou kunnen boeken, en daarmee de kans op blijvende vrede in Europa, wordt ondermijnd.

In de geschiedenis van de uitbreidingen van de EU valt de meest recente golf op door het nauwe verband tussen het succes van de integratie en de veiligheidsoverwegingen van de EU op lange termijn. Als de integratie van Oekraïne leidt tot economische instabiliteit of een verzwakte democratie, zou dat een belangrijke tegenslag voor Europa betekenen en een directe bedreiging voor haar veiligheid. Even belangrijk is dat als de mogelijke negatieve economische gevolgen van de Oekraïense integratie niet tijdig worden aangepakt, het lidmaatschap van Oekraïne kan worden vertraagd of helemaal kan worden geblokkeerd, wat de veiligheid van de EU zal verzwakken en haar wereldwijde invloed zal verminderen. 

De nieuwe EU-Commissie moet de uitbreidingsstrategie opnieuw bekijken en daarbij lering trekken uit de vorige “Big Bang”-aanpak. Deze leidde tot de verspreiding van eurosceptisch illiberalisme en de opkomst van regimes onder leiding van Orban en Kaczynski. 

Afhankelijk van de manier waarop de economische regels van de EU worden geïmplementeerd, kan de uitbreiding leiden tot industriële opwaardering of deïndustrialisering. Het kan de concurrentiepositie van Oekraïense bedrijven of territoriale eenheden op de interne markt verbeteren of leiden tot hun marginalisatie. Naleving van de regels kan bijdragen aan de opkomst van een solide middenklasse of resulteren in de groei van geëxploiteerde werkende armen. Integratie kan de binnenlandse capaciteit en de ruimte voor Oekraïense actoren vergroten om de richting van economische verandering te sturen, of het kan hun afhankelijkheid van de strategische beslissingen van internationale private en publieke actoren vergroten. 

De belangrijkste les van de vorige uitbreidingsgolf naar het oosten is dat de manier waarop de implementatie van economische hoofdstukken tijdens de toetreding wordt geregeld, bepalend is voor de mogelijkheid dat nationalistische, onliberale krachten vijf tot acht jaar na de toetreding de kop opsteken. Dit punt werd herhaaldelijk benadrukt tijdens een bijeenkomst van deskundigen en wetgevers op het Boedapest Forum dit jaar. Tijdens het toetredingsproces is toenadering tot Europa het verhaal dat de kiezers het meest aanspreekt.  Maar als het verkeerd wordt aangepakt, kan geen enkele partij de dag na een succesvolle toetreding verkiezingen winnen zonder te beloven de macht terug te winnen van Brussel. Het rechtzetten van de vermeende oneerlijke behandeling door de EU is een krachtig instrument voor politici die hun aanvallen op burgerrechten rechtvaardigen in naam van de nationale soevereiniteit. 

De Commissie van de jaren 90 en begin 2000 experimenteerde met het beheren van enkele gevolgen van integratie op de langere termijn. Het gaf de toetredende landen de opdracht om planning op te nemen in het proces van het implementeren van EU-regels, waarbij werd geanticipeerd op enkele van de belangrijkste negatieve gevolgen van naleving. Het hielp middelen vrij te maken om enkele van de grootste potentiële uitdagingen aan te gaan. Soms beschermde het zelfs tijdelijk opkomende industrieën en ondersteunde het herstructureringsprogramma's. Het mobiliseerde ook een transnationaal netwerk waarbij verschillende eenheden van de Commissie, internationale financiële instellingen, ontwikkelingsbanken en ministeries in zowel de lidstaten als de toetredingslanden betrokken waren. Hoewel deze stappen hielpen om de economieën van de tien nieuwe lidstaten overeind te houden, waren de effecten op de langere termijn beperkt omdat ze slechts door één doel werden gemotiveerd: het verlagen van de potentiële kosten van de uitbreiding voor de andere lidstaten.

Er is veel meer nodig in Oekraïne om een brede coalitie van steun te creëren voor de democratische instellingen die in staat zijn betekenisvolle resultaten te boeken voor gewone mensen. De uitdagingen zijn aanzienlijk, net als de prijs die moet worden verdiend. In het geval van Oekraïne gaan de uitdagingen van de naoorlogse wederopbouw samen met de behoefte aan industriële vooruitgang in een land dat worstelt met een deïndustrialisatie en een groeiende accumulatie van schulden. De waardevolle prijs is dat de EU en Oekraïne samen de vrede winnen.   

Eén benadering zou kunnen zijn om de wederopbouw na de oorlog aan de implementatie van regels te koppelen.  Op deze manier vindt de detectie van potentiële negatieve gevolgen plaats naast de verkenning van mogelijkheden voor ambitieuze industriële en regionale economische vernieuwingsprojecten. Als de langetermijngevolgen van de overdracht van regels effectief worden beheerd, kan de Oekraïense staat zijn schulden aan de externe financiers en de Oekraïense bevolking nakomen en tegelijkertijd de economische ontwikkeling bevorderen. Het delen van het bestuur van deze processen tussen de EU en Oekraïne zou kunnen helpen bij het opbouwen van de ontwikkelingscapaciteit van de Oekraïense staat en het verbeteren van de verantwoordingsplicht van de betrokken onderdelen van het EU-bestuur.

The Ukraine Facility, het steunmechanisme van de EU ter waarde van 50 miljard euro, dat in maart 2024 van start gaat, zou een stap in de goede richting kunnen zijn. Het zal zich moeten richten op het verbeteren van de capaciteiten van diverse overheids- en niet-overheidsactoren in Oekraïne om zich aan te passen aan de EU-regels en tegelijkertijd de baten van de ontwikkeling te maximaliseren. Tot slot moet Oekraïne worden opgenomen in het nieuwe EU-brede industrieel beleid op manieren die de wederzijdse voordelen voor zowel Oekraïne als de huidige EU-leden vergroten. Dit zou de kansen aanzienlijk verbeteren om te zijner tijd zonder problemen de stemmen te krijgen die nodig zijn om lid te worden van de Europese Unie.