Hoe kun je 4 mei waardig herdenken?

Herdenk slachtoffers uit heel de wereld maar maak er geen front van in een ideologische oorlog.

De herdenking van de vierde mei staat ter discussie. "Hoe kun je de doden nu op een waardige wijze herdenken als je alle politieke moord, onderdrukking en genocide om je heen negeert, ja zelfs vriendschappelijke relaties onderhoudt met daderlanden?", zo luidt de vraag. Daar komt nog bij dat er tegenwoordig enkele miljoenen Nederlanders zijn wier groot- en betovergrootouders tijdens de Tweede Wereldoorlog in andere delen van de wereld woonden. Hun families dragen heel andere trauma's uit hun verleden mee dan etnische Nederlanders. Moeten zij zich ook thuis kunnen voelen op een 4 mei-herdenking?

Een belangrijke stroming in Nederland zegt: blijf ervan af. Op de vierde mei herdenken wij alle slachtoffers die op Nederlands grondgebied vielen tijdens de Duitse bezetting en niet de daders. Bovendien herdenken wij alle andere Nederlanders die tijdens latere operaties voor het vaderland gevallen zijn. Het is belangrijk hierbij te bedenken dat tijdens de Tweede Wereldoorlog Indonesië ook tot het Nederlandse grondgebied behoorde en alle slachtoffers die daar tijdens de Japanse bezetting vielen dus ook. Dat zijn er enkele miljoenen, vijftien tot twintig keer zoveel als in het Europese en het Caribische gedeelte, die van de Holocaust incluis. Over hén gaat het nooit zo nadrukkelijk, ook niet tijdens de zogenaamde Indië-herdenkingen.

Je kunt de vierde mei natuurlijk een gebeuren laten waarbij gebeurtenissen centraal staan die steeds verder in het verleden komen te liggen naarmate de tijd voortschrijdt. Dat is helemaal niet zo'n probleem. In Frankrijk en Engeland zijn de herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog nog steeds springlevend. Toch kun je er moeilijk iets tegen hebben als iemand tijdens zo'n herdenking begint over de consequenties die huidige generaties voor hun eigen praktijk horen te trekken uit het feit dat zij deze specifieke doden eren. De Tweede Wereldoorlog was althans voor een belangrijk deel een strijd tegen dictatoren en voor een wereld die zou zijn georganiseerd op grond van mensenrechten. Bovendien was deze oorlog getekend door etnische zuiveringen en genocide met de Holocaust als meest huiveringwekkende misdaad. Het ligt voor de hand dit gegeven bij herdenkingen te betrekken. Dat wil zeggen: het hoeft niet maar het moet wel. Eigenlijk is deelname aan de herdenkingen op zich al een politiek statement. Daardoor demonstreer je voor vrijheid, democratie en mensenrechten. Het is dan ook vanzelfsprekend dat aanhangers van de pro-Palestina-beweging massaal bij herdenkingen van de vierde mei tegenwoordig zijn.

In plaats daarvan hoor je uit die kringen de wens om - kortweg gezegd - Gaza expliciet op te nemen in de herdenkingen. Je zou dat ook kunnen doen met de slachtoffers van de burgeroorlogen in Congo, Myanmar en Soedan, de bloedigste die nu gevoerd worden. Vooral die in Soedan heeft genocidale trekken omdat de Masalit in Darfur worden verjaagd, uitgemoord of als slaven verkocht.

Toch zijn er dan restricties. Kern van de vierde mei is altijd geweest het herdenken van de slachtoffers en de idealen waarvoor zij vielen. Het gaat om rouw, niet om wraak of straffen. Daarvoor zijn die paar uurtjes van de vierde mei niet geschikt. Op een herdenking herdenk je. Je bepleit geen boycots of maatregelen tegen jouw specifieke vijand. Daarmee moet je wachten tot na half negen. Wie van de vierde mei een front maakt in een ideologische oorlog, sloopt de herdenking.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten toch open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreem rechtse partij.

Beluister het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: niet over de paus, wel over God.