Hoe mijn persoonlijkheid veranderde door corona

Ben je boeddhistischer geworden, vroeg een vriendin een paar maanden terug aan de telefoon. Ik moest even nadenken. Meer zen, bedoel je?

Ja, dat bedoelde ze. Ze zei dat het haar opviel dat ik rustiger was. 

We hadden elkaar al lang niet gesproken en vertelden over de impact van de pandemie op onze levens. De bekende verhalen over thuiswerken, meer koken, lange wandelingen, je bewuster worden van je omgeving. Maar deze vraag ging verder dan de ervaringen, dit ging over… wie ik ben.

Daar zou je wel eens gelijk in kunnen hebben, antwoordde ik. Niet in de zin van spiritueler maar wel berustender, milder wellicht en wat introverter. Tot nu toe schreef ik dat toe aan andere zaken: ouder worden, stoppen met alcoholhoudende drank, anders werken. Maar zou de pandemie een beslissender rol spelen? 

Dit wordt een beetje vreemd verhaal. Want haar constatering bleef sluimeren in mijn gedachten. Ik zag weken later, in september, een stuk in The Guardian met de titel ‘Covid kan de persoonlijkheid van mensen veranderd hebben, suggereert onderzoek’. Er viel meteen een kwartje. Verdomd, zou ik echt een ander persoon geworden zijn? Ik las het artikel maar het ging vooral over de negatieve gevolgen van de pandemie voor jongeren en de psychische problemen die ze daardoor kregen. Ze zijn bijvoorbeeld gevoeliger voor stress en wantrouwender geworden. Dat snapte ik wel maar herkende ik niet.

Een maand later kwam de New York Times met een soortgelijk verhaal: ‘Heeft de pandemie je persoonlijkheid veranderd? Mogelijk.’ Dat artikel behandelde hetzelfde onderzoek maar ging op meer aspecten in, zoals dat mensen moeite hebben weer op kantoor te werken. “We zijn zo gewend geraakt aan onszelf isoleren dat we nu denken dat we er van houden,” zegt een psychotherapeut. “Maar is dat echt wie je bent? Of voelde je dat zo omdat je het nu eenmaal moest accepteren?” Dat was een interessante vraag. Had ik me aangepast aan de omstandigheden of ben ik echt iemand anders geworden?

Ik bedacht me dat ik niet zozeer moeite heb om weer te wennen aan werken op de redactie als wel dat ik me amper nog kon voorstellen dat ik dat voorheen vier dagen per week deed. Hoe hield ik dat ooit vol? En hoewel de lockdown alweer maanden geleden is en er geen beperkingen meer gelden ben ik nog steeds niet mijn oude zelf. Als ik eerlijk ben heb ik er ook geen behoefte aan dat weer te worden.

De therapeut legt in het artikel uit dat de pandemie mensen de kans bood te evalueren waar ze in hun leven echt behoefte aan hebben en wat ze kunnen missen. Kortom, ze herschikten hun verwachtingen en verlangens. Een andere expert vergelijkt het met een geheel nieuwe start, zoals je die ook maakt na het verbreken van een langdurige relatie. Een dichteres merkt in de New York Times op dat ze zelfbewuster is geworden en kritischer op in wie ze tijd steekt.

Ik herkende het gevoel van een nieuwe start wel. Ik was bijvoorbeeld de laatste dertig jaar gewend aan druk-druk-druk, het van hot naar her rennen. Dat leek onoverkomelijk maar is een keuze. Ik heb in dat opzicht een verandering doorgemaakt die ik ook wel regelmatig tegenkwam op social media: ik leef niet meer om te werken maar ik werk om te leven. Dat blijkt overigens geen effect op mijn productiviteit te hebben. Het is meer een houding.

Ik ben gaan beseffen dat druk doen gek genoeg een reactie is op drukte. Het is een soort vliegwiel dat zichzelf op gang houdt. Omdat je volle dagen hebt, plan je je dagen vol. Dat klinkt onwaarschijnlijk maar het is wel zo. Net zoals ik me realiseerde dat je stress gaat opzoeken als je gestresst bent. Terwijl je zou denken dat je dan juist rust verlangt. 

Dat contra-intuïtieve mechanisme lijkt een soort milde versie van het oorlogsverslaggeverssyndroom, journalisten die steeds naar het gevaar van dood en verderf afreizen omdat ze anders niet het gevoel hebben dat ze leven. 

Daar ben ik van verlost. Ik merk dat ik anders in de wereld ben gaan staan. Ik schreef daar ruim twee jaar geleden al eens over. Maar toen ging het nog over hoe onderdelen van mijn leven veranderden door de lockdown. Nu gaat het over iets veel ingrijpenders, over een ander gevoel, een nieuwe perceptie, ander gedrag. Ik ervaar de wereld echt niet meer hetzelfde. Ik ben bijvoorbeeld veel gevoeliger geworden voor geluiden, die kunnen me nu echt psychisch belasten, welhaast pijn doen. Dit gaat niet meer over anders leven maar over anders zijn.

Er waren verwachtingen dat corona alles zou veranderen. Weg met het consumentisme, de files en wat al niet meer. Dat bleek niet het geval, of minder dan verwacht. Maar dat heeft betrekking op het grote geheel en gaat vooral over de anderen. Het leven is niet veranderd, ik ben zelf veranderd als persoon. En ik zeg dat ik een andere persoon ben omdat als het alleen om een flexibele aanpassing gaat je je zou kunnen afvragen wie is de echte Francisco van Jole, die van voor of van na de lockdown? Zoals je je ook kunt afvragen of je in je vrije tijd meer jezelf bent dan op je werk. 

Als er daarentegen sprake is van een daadwerkelijke verandering dan is die vraag niet relevant. Dan ben ik ‘gewoon’ iemand anders geworden en is deze huidige versie van mij net zo echt als de vorige was.

Dat vind je misschien overdreven maar ons gevangenisstelsel is er bijvoorbeeld op gebaseerd. We sluiten misdadigers op om ze tot inkeer te laten komen. Om hen te veranderen in iemand anders dan wie ze waren. Was de lockdown niet een soort gevangenis?

Misschien maakt dit duidelijker wat ik bedoel: tijdens de pandemie kwamen de wappies op. Die waren er natuurlijk altijd al maar ze namen plots enorm in aantal toe en werden ook luidruchtiger. Iedereen heeft wel verhalen over mensen in hun omgeving die volstrekt onbereikbaar werden. Omdat ze plots zo anders waren geworden. 

Bij wappies is de verandering merkbaar omdat die vaak zo radicaal is en vooral ook ver van de meeste mensen af staat. De veranderingen die we zelf doormaken zien we daarentegen minder gemakkelijk, alleen al omdat we er aan wennen gedurende het proces. En het idee dat we zelf net zo veranderlijk of beïnvloedbaar zijn als wappies is misschien ook niet gemakkelijk verteerbaar.

Toch zou het niet zo vreemd zijn. Voor de meesten van ons is de pandemie de meest ingrijpende, onverwachte gebeurtenis geweest die we hebben meegemaakt. Ja natuurlijk, er is ook persoonlijk leed, zoals het overlijden van dierbaren, maar daar bestaan rituelen voor om de verandering enigszins te kanaliseren. Bovendien zijn dergelijke gebeurtenissen ook vaak van grote invloed op wie je de rest van je leven bent.

Een vriendin vertelde me van de week dat ze er tot haar eigen verbazing over denkt op zichzelf te gaan wonen. Niet dat ze van haar man, met wie ze 20 jaar samenwoont, af wil maar ze heeft plots behoefte om alleen te zijn. Ze kon niet goed uitleggen waarom, ze voelt het gewoon zo. Dat ze een nieuwe fase wil inslaan. Met zichzelf. Misschien wordt het veroorzaakt door een verandering in m’n hormoonhuishouding, opperde ze. 

Zou het door de pandemie komen, vroeg ik. Ze dacht lang na en antwoordde toen ‘dat is best mogelijk’. 

cc-foto: Jam Willem Doormembal