Hoe rechtsextremisten links framen en wat links daartegenover kan stellen

Het meest rechtsextremistische kabinet uit de Nederlandse geschiedenis is een feit. Nederland voegt zich bij de groeiende club van landen waar extreemrechts aan macht wint. Een van de successen van rechtse partijen is de uniformiteit en consistentie van hun communicatie. Het is rechts gelukt om structureel een karikatuur van politieke opponenten te schetsen, vooral linkse partijen. Ondanks culturele, nationale en politieke verschillen in uiteenlopende landen zijn zij in staat gebleken ‘links’ langdurig op een coherente manier te ‘framen’. Een proces in de politiek waarbij kiezers aangeleerd krijgen specifieke kenmerken te associëren met een partij, door ze structureel op een specifieke manier te beschrijven en af te beelden. Door taal en denkbeelden aan te reiken die betekenis geven aan de manier waarop kiezers de politiek bezien en interpreteren.

Ga maar na; wat is de associatie die de meeste kiezers nu in Nederland met politiek links hebben? Veelvoorkomende termen zullen ‘elitair' (‘grachtengordel’), ‘softies’, ‘wegkijkers’, ‘open grenzen’, ‘woke’, en ‘out of touch’ met normale mensen zijn. Die associaties zijn geen toeval, maar het product van een effectieve communicatiestrategie, waar discipline en uniformiteit essentieel voor zijn. In marketing en politieke communicatie weten professionals dat mensen hun mening beïnvloed kan worden door ze zo vaak mogelijk en langdurig consequent aan dezelfde boodschap bloot te stellen. En dat is precies wat rechtsextremisten succesvol hebben gedaan. Niet alleen in Nederland, maar internationaal. Het rechts-extremisme van Trump in de VS, Bolsonaro in Brazilië, Orban in Hongarije, Modi in India, Le Pen in Frankrijk en Wilders in Nederland kent grote nationale verschillen. Tegelijkertijd zijn de overeenkomsten in hun retoriek over linkse politieke opponenten bijzonder consistent. Veel van de termen die kiezers in Nederland met politiek links associëren, zijn ook toepasbaar op hoe rechts over de politieke tegenstanders spreken in hun land. Het is de hoogste tijd dat linkse partijen daar lering uit trekken en hun eigen framing over rechtsextremisten ontwikkelen.  Vier suggesties;

1. Schreeuwen langs de zijlijn: Rechtsextremisten staan liever als ouders bij de voetbalwedstrijd van hun kinderen op zondagochtend te schreeuwen langs de zijlijn, dan dat ze zelf verantwoordelijkheid nemen. De realiteit is dat ze weglopen van verantwoordelijkheid als het erop aan komt. Deze framing is door Rutte na het imploderen van het gedoogkabinet in 2012 al gemeengoed geworden en zie je terug bij de moeizaam verlopen formatie door Wilders.
2. Geen oplossingen, maar oneliners: Populisten zijn kampioen in het reduceren van complexe maatschappelijke problemen en oplossingen tot aansprekende one-liners. Dat maakt hen vaak effectief in politieke communicatie. Veel mensen willen graag een ‘unified theory’, een verenigde theorie over hoe de wereld werkt en die alle ontwikkelingen kan verklaren. Zoals dat asielzoekers de problemen van ons systeem veroorzaken en er een elite is die in het geniep tegen het volk werkt en voor hun eigen gewin. Tegelijkertijd realiseren veel mensen zich ook dat maatschappelijke problemen niet van de ene op de andere dag opgelost worden en complexe problemen soms gecompliceerde oplossingen vereisen. Als er consequent gewezen wordt op het gebrek aan verandering die rechtsextremistische partijen teweeg hebben gebracht, dan zullen mensen in toenemende mate het simplisme van hun zogenaamde oplossingen moeten gaan inzien. De grote broek die het aankomende kabinet aantrekt over hun asielbeleid, die grotendeels uit voorstellen bestaan die niet uitvoerbaar zijn, zijn daar slechts een voorbeeld van.
3. Ontmasker ze als "buitenstaanders": Rechtsextremisten presenteren zich graag als politieke ‘outsiders’. Anti-establishment politici en partijen die de echte stem van het volk beschermen tegen een corrupte politieke elite die hun eigen belangen nastreven. In veel gevallen zijn echter juist zij de politieke insiders. Wilders werd al in 1990 beleidsmedewerker bij de VVD en in 1997 Kamerlid voor de partij. Kortom, hij loopt al 34 jaar rond in de Kamer. Hoeveel heeft hij in die tijd voor elkaar gekregen?
4. On-Nederlands: Een van de centrale pijlers van rechtsextremisten is dat ze zich presenteren als verdedigers van traditionele waarden van een land, die steeds meer onder druk staan door externe en interne vijanden. Migratie, globalisering, Europa, een intellectuele elite en politiek links zijn bedreigingen die bestreden moeten worden in het belang van de nationale identiteit. Nederlandse waarden worden echter zeer selectief geïnterpreteerd en toegepast. Vrijheid van meningsuiting is essentieel en rechtsextremistische politici moeten kunnen zeggen wat ze willen, tenzij iemand in het parlement de PVV rechtsextremistisch noemt of de media kritisch op ze is. Ontwikkelingslanden zijn bananenrepublieken waarop bezuinigd moet worden, Nederland daarentegen een stabiele rechtsstaat. Tot een rechter Wilders veroordeeld, dan zijn we opeens een ‘corrupt land’. Nederland is een democratie, maar er wordt gedreigd met tribunalen tegen politieke opponenten, zoals PVV-Kamerlid van het spreekgestoelte in de Tweede Kamer tegen een politieke opponent in 2021 deed. En dictators zoals Putin en Orban zijn ‘geweldige politici’. We zijn een tolerant en vrij land, dus LGBTQ+ moeten beschermd worden, maar diezelfde vrijheid geldt niet voor mensen die een andere kleur, religie of overtuiging hebben. Kortom, ze ondermijnen de nationale waarden die ze pretenderen zo hoog in het vaandel te hebben en die ons werkelijk Nederlanders maken.

Nu we aan het begin van het eerste Nederlandse rechtsextremistische kabinet staan, en met mogelijk meer Europese en Amerikaanse rechtsextremistische electorale winst aan de horizon, is het cruciaal dat links een duidelijke en coherente strategie voor hun communicatie kiezen, zodat kiezers politiek rechts gaan zien voor wat ze zijn. Dat kan door een aantal tactieken:

-          Coördinatie tussen linkse partijen: Linkse partijen moeten hun eigen belang deels wegcijferen ten gunste van een coherent verhaal dat alle progressieve bewegingen ten goede komt. Dat betekent dat ze samenwerken, overeenstemming bereiken over communicatie en consequent zijn in het uiten van hun afgesproken boodschap tav extreem rechts. Leiders en woordvoerders moeten bepalen wie, wat wanneer zegt en welke boodschappen structureel herhaald moeten worden?

-          Hechtere samenwerking in internationale progressieve organisaties: Er zijn veel fora waar linkse partijen en organisaties samenwerken of van elkaar leren. Daarin moet meer aandacht besteed worden aan een uitwisseling van strategieën en een plan ontwikkeld worden voor een coherente politieke communicatie ten aanzien van extreemrechts. Voorbeelden zijn de ‘Party of European Socialists’ (PES) en S&D, de fractie van sociaaldemocraten in Europa of de ‘Socialist International’, de wereldwijde organisatie voor sociaaldemocratische partijen. Andere voorbeelden zijn de ‘Progressive Alliance’, waarin 140 progressieve partijen en organisaties vertegenwoordigd zijn. Maar ook regionale netwerken zoals de ‘Network of Social Democracy in Asia’ (SocDem Asia), de ‘Central African Progressive Alliance’(CAPA), de ‘Arab Social Democratic Forum’ (ASDF) en de ‘International Union of Socialist Youth’ (IUSY).

-          Denktanks en wetenschappelijke bureaus: Er bestaan verschillende internationale denktanks, zoals Policy Network (UK), de Progressive Institute (VS), Foundation for Progressive Studies (internationaal) en in Nederland de Wiardi Beckman Stichting en het Wetenschappelijk Bureau van GroenLinks. Die kunnen niet alleen zorgen dat er geleerd wordt van elkaars nationale ervaringen en successen met extreemrechts, maar ook gericht onderzoek doen naar de thema’s en boodschappen die het meest resoneren bij kiezers om tegenwicht aan hen te bieden.

Voor de toekomst van ‘Links’ en progressieve bewegingen is het essentieel dat ze zich niet langer laten definiëren door politieke tegenstanders en zelf een strategie ontwikkelen om extreemrechts te definiëren. Door samen te werken en te zorgen dat er structureel, coherent en uniform gecommuniceerd wordt door alle progressieve partijen en organisaties. Slechts dan zal het hen lukken om de tekortkomingen van extreemrechts te etaleren en kiezers de juiste associaties met extreemrechts op te laten bouwen, ten goede van hun eigen electorale positie.