Hoe vindt Hamas zelf dat het gaat?

Deze vraag is meer dan ooit gewettigd

In een groot deel van de solidariteitsbeweging met de Palestijnse staat is het taboe iets te zeggen over de rol van Hamas in het lopende conflict. Wie dat wel doet, krijgt onmiddellijk de wind van voren, tenzij men zich beperkt tot de mededeling dat het een legitieme verzetsbeweging is.

Op het moment wordt de Gazastrook voor een belangrijk gedeelte door Israëlische troepen bezet. Er heerst een door deze bezetters georkestreerde hongersnood. Het is levensgevaarlijk naar de verdeelpunten te gaan waar een Israëlisch Amerikaanse organisatie mensen heen lokt door op beperkte schaal voedselpakketten uit te delen. De chaotische manier waarop dit gebeurt, is duidelijk bedoeld om de hongerende massa te vernederen. Datzelfde geldt voor de schietpartijen die steevast plaatsvinden en elke dag tientallen levens eisen. “Je bent niet meer dan een vlieg. Als we willen trappen we je dood. Weet dat.”

Hoe anders is het streven van Hamas. Wie het beginselprogramma van de organisatie uit 2017 in zijn geheel leest, stelt vast dat het einddoel is een Arabische, Islamitische en democratisch gelegitimeerde staat van de  zee tot de rivier. De meest gebruikte leuze van de pro-Palestina demonstranten komt vrijwel letterlijk uit dit handvest.

Een twee staten oplossing wijst het document expliciet af. De bevrijding van Palestina kan pas plaats vinden als de zionistische entiteit – waarmee Israël wordt bedoeld – van de kaart is geveegd want dat is een door het westen geëntameerd kolonialistisch project. Wie ondanks alles de draad van de Oslo-akkoorden toch wil opvatten, vindt Hamas dan ook op zijn weg.

Alle Palestijnen hebben recht op terugkeer naar de plek waar zij of hun voorouders in 1948 woonden. Het handvest zegt niets over wat er moet gebeuren met de huidige inwoners van de zionistische entiteit, die voor tachtig procent bestaat uit joden wier voorouders vrijwel allemaal uit Europa en de Arabische landen kwamen.

In 2005 ontruimde Israël de Gazastrook. Een jaar later vonden verkiezingen plaats die Hamas met een grote meerderheid won. De verliezers van de Palestina Liberation Organisation (PLO) erkenden de resultaten niet. Ze ontketenden een korte burgeroorlog die Hamas won. Sindsdien kregen de Gazanen geen kans meer naar de stembus te gaan. Hamas bouwde een uitgebreid netwerk van tunnels en ondergrondse ruimtes als basis voor de bevrijding van Palestina. Boven de grond regeerde Hamas volgens de principes van de Moslim Broederschap: scheiding der seksen in het maatschappelijk leven, vrouwen niet zonder hoofddoek en ruimte bedekkende kleding op straat. Van vrije media was geen sprake. In 2020 bracht Freedom House een zeer kritisch rapport uit over het beleid van Hamas.

In de praktijk sloten Israël en Egypte de Gazanen op in hun steeds sterker geürbaniseerde strip. Zo nu en dan vonden raketbeschietingen en infiltraties plaats. Daarop reageerde Israël dan over het algemeen met bombardementen. Toen Hamas in 2019 aan de grens wekelijkse protestdemonstraties organiseerde, werd daar door de Israëlische grensbewakers maar al te vaak met geweervuur gereageerd. Ook met de Palestijnse Autoriteit op de Westbank leefde Hamas op voet van oorlog al had de organisatie – ondergronds – er wel veel aanhang.

Over het algemeen hielden de Arabische regeringen afstand tot Hamas. Ze zagen wel een zeker voordeel in deze speer gericht op de zij van Israël maar tegelijk beschouwden zij de Palestijnse bevrijdingsbeweging als een destabiliserende factor die ook hun positie kon bedreigen. Tekenend is de houding van Qatar dat Hamas honderden miljoenen dollars toeschoof maar niet de miljarden, die werkelijk een verschil konden maken. Dit geld bereikte Hamas via Israël. Premier Netanyahu liet dit oogluikend gebeuren omdat een verdeeld Palestina met concurrerende leiders in Gaza en Ramallah in zijn belang was. Hamas moest blijven bestaan maar mocht geen factor van al te groot belang worden.

Iran en zijn sjiitische bondgenoten steunden Hamas wel volop omdat zij de gevestigde soennitische orde in het Midden-Oosten wilden doorbreken.

Wie vijanden wil verslaan moet die ten diepste begrijpen. Die moet als het ware onder hun hersenpan kunnen kruipen om in zich op te nemen wat waar leeft. Welke collectieve herinneringen zijn gemeengoed onder de vijanden? Wat zijn hun trauma’s?

Israël definieert zich zelf als een toevluchtsoord voor alle joden ter wereld. Dat is de bestaansreden van dit land. Alle stromingen binnen het zionisme zeggen het op deze manier.

In het collectieve geheugen van het Israëlische volk bevinden zich de herinneringen aan bijna twee millennia aan diaspora. Op zijn best werden joden vriendelijk geduld. Even vaak vielen ze ten prooi aan discriminatie, achterstelling en vervolging. Joden reageerden erop door zich terug te trekken in hun eigen religieuze sfeer en verder zo gehoorzaam mogelijk te zijn aan de autoriteiten. Die moesten weten dat hun joodse onderdanen dankbaar waren en loyaal. Als gevolg van de Verlichting kwam daar in Europa een strategie bij: assimilatie, je allereerst burger noemen van je land. Dit hielp allemaal niet. Antisemitisme werd een breed gedragen sociaal-politieke stroming. Uiteindelijk leidde het allemaal tot Auschwitz.

Dit nooit meer is een centrale gedachte achter deze herinneringen. Voor Israëli komt er nog iets bij: want voortaan slaan wij dubbel zo hard terug. Dat is de enige taal die onze vijanden begrijpen. Zo kon Israël zich ontwikkelen tot een totaal gemilitariseerde staat die met grof geweld reageert op elke actie die het als een existentiële bedreiging ziet. Daarbij houdt het zich ook nog aan het spreekwoord “Voorkomen is beter dan genezen”.

Dit zijn de feiten.

Uiteindelijk is dat voor Israël een doodlopende weg. Het leeft al sinds zijn ontstaan op voet van oorlog met zijn omgeving. De continue paraatheid maakte bovendien de idealistische vormen van samenleven onmogelijk die veel Israëli wilden realiseren.

Het zionisme bleek zijn perverse uitwassen te kennen en juist die deden zich in de maatschappij gelden.

Rond 2020 bevond  Israëli zich in een bestaanscrisis. De rechtse houwdegen-premier Benjamin Netanyahu deed pogingen op zijn Orbans de rechtsstaat aan te tasten. Overal in het land vonden massademonstraties plaats tegen zijn beleid. Hij stond bovendien sterk in de reuk van corruptie. Er werden processen tegen hem aangespannen die hij alleen kon ontlopen door aan de macht te blijven. De verdeeldheid in het land was nog nooit zo groot geweest.

En precies op dat moment lanceerde Hamas zijn grootste aanval tot nog toe op Israël. In de vroege ochtend van 7 oktober 2023 lanceerde het zesduizend raketten tegelijk die bijna allemaal door de iron dome van Israël uit de lucht werden geschoten. Tegelijkertijd vond op motorfietsen, terreinwagens, te voet en met behulp van paragliders een invasie plaats. Strijders van Hamas richtten bloedbaden aan in de Israëlische dorpen over de grens en op een groot jongerenfestival. Zij keerden terug met honderden gijzelaars.

Het leek allemaal precies op de Oost-Europese pogroms die zo’n prominente plek innemen in het collectieve geheugen van de Israëli.

Hamas kreeg slechts één etmaal om de smaak van de overwinning te proeven. Van de ene op de andere dag verenigden de Israëli zich – vaak tegen wil en dank – rond hun premier. Dit nooit meer. Het leger, dat uit onachtzaamheid de raid van 7 oktober had laten gebeuren, herpakte zich.

De oorlog is nu bijna twee jaar gaande. De Gazastrook is in een ruïneveld herschapen. Het aantal slachtoffers heeft de vijftigduizend ruimschoots overschreden.

In Israël bestaat wel protest tegen deze strategie van vernietiging maar die weet niet de overhand te krijgen. Als puntje bij paaltje komt, steunt de bevolking de regering zoals bleek bij de aanvallen op Hezbollah en Iran.

Al vanaf de eerste Israëlische bombardementen bleek dat Hamas niets had gebouwd om de burgerbevolking te beschermen. De organisatie reserveerde de tunnels voor zichzelf. De Palestijnen hebben sinds 1948 steeds nederlagen geleden maar dit is verreweg de zwaarste.

Ook waren geen strategische voedselvoorraden voor de burgers aangelegd. Een distributiestelsel om het beschikbare voedsel eerlijk te verdelen was niet op touw gezet.

Terwijl de aandacht van de wereld zich op Gaza richtte, kregen de kolonisten op de Westbank vaak in samenwerking met het Israëlische leger de kans hun Palestijnse buren het leven zo lastig mogelijk te maken.

De regering van de agressieve Netanyahu zit vaster in het zadel dan ooit. De bondgenoten van Hamas in de regio, de Libanese beweging Hezbollah en Iran zijn zware nederlagen toegebracht. Het met Iran gelieerde bewind van Assad in Syrië stortte eind 2024 in. De Jemenitische Houthi liggen onder vuur.

De situatie op de grond in Gaza is hopeloos.

Dit alles kan tot slechts een enkele conclusie leiden: Hamas heeft met de aanval op 7 oktober een strategische fout gemaakt van zulk een betekenis dat daardoor het bestaansrecht van de organisatie is weggevallen. Toen de Nederlandse regering in 1940 naar Londen vluchtte, legde ze het gezag in handen van de opperbevelhebber der strijdkrachten generaal Winkelman. Hij kreeg de opdracht door te vechten tot de tegenstand niet meer zou opleveren dan zinloos bloedvergieten. Dat moment achtte hij gekomen na het bombardement op Rotterdam.

Hamas heeft geen haast met onderhandelen ondanks de toestand van de bevolking die ze een vrij Palestina heeft beloofd. De organisatie bereikt het omgekeerde.

Dat is het verschil.

De lezers zullen hebben opgemerkt dat in dit artikel nergens sprake is van recht of onrecht. Het uitgangspunt is om met Bismarck te spreken Realpolitik. Deze Duitse kanselier bereikte zijn doelstellingen wel vooral omdat hij wist wanneer hij wél geweld moest toepassen, hoe en tegen wie precies. Hamas heeft laten zien dat niet te weten.

Dit alles neemt niet weg dat Netanyahu en een aantal van zijn kompanen inderdaad voor het Strafhof horen te verschijnen. Wat Gaza wordt aangedaan, past in geen enkel moreel kader. De onbekwaamheid, de roekeloosheid, het diep gebrek aan psychologisch inzicht van Hamas is daarvoor geen enkel excuus.

Wat hierboven staat is niet het hele verhaal. Toch moet het wél benoemd worden. En meer dan ooit is deze vraag gewettigd: hoe vindt Hamas zélf dat het gaat?

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: wie gaan er met die €800 miljard aan defensie uitgaven strijken?