Hoe voorkomen we een extreemrechtse machtsovername?

Nu in heel Europa en de VS het extreemrechtse denken en doen oprukt en de democratie bedreigt, is het tijd dat er een geschrift verschijnt dat duidelijk aangeeft wat de kern is van deze ideeënwereld en op welke wijze wij onze democratie kunnen beschermen. En ja hoor, dat boekje is er nu, uitgegeven door R&Z Boeken en geredigeerd door activist Willem van het Hekke en historicus Rutger Zwart. Het is een handzaam boekje (80 blz.) onder de titel ‘Weerbare democratie NU!’. Het uitgangspunt van het extreemrechtse denken wordt kort en bondig beschreven, de gevolgen voor onze democratie en wat je ertegen kunt doen.

Willem van het Hekke, een van de samenstellers, begon zijn politieke loopbaan in 1974 als dienstweigeraar op het hoofdkantoor van de landelijke organisatie van wereldwinkels. Jaren heb ik op een vruchtbare wijze met hem samengewerkt. In 1981 raakte hij betrokken bij de oprichting van het ‘Comité waakzaamheid tegen fascisme’. Directe aanleiding was het meedoen aan de verkiezingen door ‘De Nederlandse Volks-Unie’. Sindsdien heeft hij zich ingezet in de strijd tegen het fascisme en voor een democratische, socialistische partij. Hij woont sinds 15 jaar net over de grens in Duitsland en werkt zowel binnen de Duitse SPD als de Nederlandse PvdA.

Het boekje is tevens een eerbetoon aan Marinus van der Goes van Naters die zijn hele, lange leven (hij werd 104) gestreden heeft voor een democratische, socialistische partij. Daarmee kreeg hij vele socialisten tegen zich, want ook links was in de vooroorlogse jaren niet vies van een staatsgreep. Ferdinand Domela Nieuwenhuis (alias Onze Verlosser), voorzitter van de Sociaal Democratische-Bond, kreeg in 1888 een zetel in de Tweede Kamer maar dat vond hij zo teleurstellend dat hij na afloop de bond opriep om voortaan alleen buitenparlementaire acties te voeren. Daar was de bond het niet mee eens. Zij wilde het principe van een mogelijke revolutie niet verlaten maar wilde voorlopig doorgaan met hervormingspolitiek. Er ontstond dus een scheuring. In 1894 werd het SDAP (Sociaal-Democratische Arbeiderspartij) opgericht met Pieter Jelles Troelstra als leider.

Troelstra deed braaf mee aan de verkiezingen, maar hield de mogelijkheid van een revolutie open zo gauw de gelegenheid zich voordeed. En in november 1918, onder invloed van de revoluties in Rusland en Duitsland, was die kans er volgens hem. Op een bijeenkomst in Rotterdam riep hij de arbeiders op: “Arbeiders, verzuimt het ogenblik niet! Grijpt de macht die U in de schoot wordt geworpen!” Binnen enkele dagen moest Troelstra toegeven dat hij zich had vergist. Maar ook na deze mislukking bleef hij, en hij niet alleen, volhouden dat de partij de mogelijkheid van een revolutie open moest houden.

En zo ging het nog 25 jaar verder. Van der Goes van Naters schreef artikel na artikel en veel brochures maar een deel van de partij bleef aan het revolutiebeginsel vastzitten. Zijn brochure ‘Worsteling der vrijheid’, waarin hij de waarden van de democratie omschrijft en waarschuwt tegen het opkomende fascisme, is bijna onverkort in het boekje opgenomen. Pas eind jaren ’30, na de staatsgreep van Hitler, zag men in hoe destructief een antidemocratische staatgreep uitwerkt. Hoe ambivalent sommigen zelfs toen nog over de kwestie dachten, blijkt uit een artikel van de president van de Algemene Rekenkamer, Rudolph Zuyderhof, die schreef dat Duitsland Hitler tot in de lengte der jaren zou eren ‘als de grootste vrijheidsheld’.

Hoofdstuk 3, ‘Weerbare democratie in de 21e eeuw’ is geschreven door Willem van het Hekke. Hij beschrijft vooral de kenmerken van extreem antidemocratisch rechts en wat buitenlandse auteurs zeggen over het nationaal populisme. Ook de rol van Rusland en China blijft niet onbesproken.

Belangrijk is volgens hem ook de bedreiging van binnenuit. Hij haalt Herman Tjeenk Willink aan, voorheen vicepresident van de Raad van State, die al jaren waarschuwt voor de ongeloofwaardigheid van het parlement door politici die er een spelletje van maken en de positie van hun partij belangrijker vinden dan het landsbelang. Ook het jargon/spraakgebruik van Tweede Kamerleden, wat totaal niet aansluit bij de ‘gewone man en vrouw’, ondermijnt het democratisch proces. Ten slotte de rol van premier Rutte die openlijk lachend voor de camera de ene na de andere leugen vertelt. Van het Hekke haalt hoogleraar Staatsrecht, Wim Voerman, aan die constateert in het boek ‘Vechten voor democratie’ van Ewoud Kieft dat de kabinetten Rutte de Tweede Kamer tussen 2010 en 2020 niet alleen over de toeslagenaffaire, maar over zeker 42 andere dossiers onjuist, onvolledig en gewoon helemaal niet hadden ingelicht.

Dit wetende, en geleidelijk aan ging iedereen dat vermoeden, is het niet gek dat velen niet meer gaan stemmen of hun toevlucht zoeken bij bewegingen die zogenaamd alles onthullen. Dat extreemrechtse groepen misbruik maken van de onzekerheid van mensen is al erg genoeg. Des te urgenter is het zaak dat politici in beide kamers en vooral regeringspolitici hun politieke leven verbeteren en geloofwaardig en eerlijk de kiezers tegemoet treden. Het hoofdstuk eindigt met elf punten waar men op moet letten bij verdedigen van c.q. het herstellen van de democratie. Het boekje eindigt met hoofdstuk 4, een korte biografie van Marinus van der Goes van Naters, geschreven door historicus Rutger Zwart.

Ten slotte heel veel noten, lijsten van relevante boeken en websites en helemaal op het einde een gedicht van Remco Campert waar ik zelf ook gek op ben en wel:

Verzet begint niet met grote woorden
Maar met kleine daden
Jezelf een vraag stellen
Daarmee begint verzet
En dan die vraag aan een ander stellen

In deze tijd van toenemende bedreiging van extreemrechts hoort dit geschrift bij elke boekwinkel en zeker bij de wereldwinkel in de etalage te liggen: ‘Weerbare democratie nu’, Uitgeverij R&Z boeken, prijs 12.95 euro.