Hoe één vraag Duitsland veranderde

De meeste west-Europese landen hebben het homohuwelijk ingevoerd. Duitsland was daar erg laat mee, maar uiteindelijk is het zover. Op 1 oktober treedt de wet in werking en kunnen de eerste huwelijken gesloten worden.

Er moest heel wat water door de Rijn stromen om de wet in Duitsland aangenomen te krijgen. Tot ieders verrassing kwam de omslag op 26 juni toen één jongeman, Ulli Köppe genaamd, 28 jaar oud, een kettingreactie van gebeurtenissen in gang zette die leidde tot de openstelling van het huwelijk. Tijdens een publiek optreden van Bondskanselier Angela Merkel stelde hij een simpele, maar belangrijke vraag: ´Wanneer mag ik mijn vriend mijn man noemen?´

Duitse homo-organisaties en hun bondgenoten hebben jarenlang gestreden voor gelijke huwelijksrechten. In 2001, toen Nederland als eerste land in de wereld het huwelijk openstelde voor paren van gelijk geslacht, introduceerde Duitsland het geregistreerde partnerschap. Vanaf dat moment drongen sommige organisaties aan op het homohuwelijk. Sinds 2010 hebben verschillende oppositiepartijen in het Duitse parlement zich voor openstelling uitgesproken en ook initiatiefwetten ingediend, maar de Christendemocratische Unie (CDU) blokkeerde de wet tijdens twee opeenvolgende kabinetten. Merkel, die sinds 2005 bondskanselier is, was ferm in haar eis aan haar coalitiepartners: ze mochten het homohuwelijk niet steunen.

In de zomer van 2015 nam Human Rights Watch het initiatief om ongeveer twintig Duitse organisaties bij elkaar te brengen op ons kantoor in Berlijn. We lanceerden er de gezamenlijke campagne ´Ehe für Alle`, (huwelijk voor iedereen). Openstelling van het huwelijk begon steeds populairder te worden. In een peiling door het Duitse federale anti-discriminatie bureau van 2016 bleek dat 83 procent van de ondervraagden voor waren.

Ondanks de opgevoerde druk, ook van binnen de CDU, bleef Merkel op de rem trappen. Tot die avond van 26 juni. Merkel sprak op een openbare bijeenkomst georganiseerd door het damesblad Brigitte. Ulli Köppe, geïnteresseerd in politiek en sociale onderwerpen, ging naar het Gorki Theater in Berlijn om Merkel, van wie hij een fan was, te horen spreken. Toen het tijd was om vragen uit het publiek te beantwoorden, greep Köppe spontaan de microfoon en stelde een simpele vraag: ´Wanneer mag ik mijn vriend mijn man noemen?´

Angela Merkel leek even ontregeld en ogenschijnlijk hardop nadenkend antwoordde ze dat de beslissing daarover door elk parlementslid individueel genomen moest worden. Köppe had het belang van dit antwoord niet door, maar er zat één opmerkzame journalist in de zaal die de politieke implicaties van het antwoord begreep.

De volgende ochtend werd Köppe platgebeld door de media, ook vanuit het buitenland. Merkel had ingebonden en was voor een vrije stemming zonder fractiediscipline. Dat was een verandering van standpunt, misschien omdat alle andere politieke partijen, die in het Duitse parlement vertegenwoordigd zijn, hadden gezegd dat het homohuwelijk hoe dan ook in de volgende kabinetsperiode geregeld moest worden. Na de verkiezingen van september zou het voor Merkel moeilijk worden een coalitiepartner te vinden zonder op dit punt bakzeil te halen.

Hoe het ook zij, Köppe´s vraag, voortbouwend op het jarenlange werk van allerlei organisaties en de Ehe fur Alle campagne, en Merkels antwoord leidden tot een vrije stemming, waarbij elk parlementslid zijn of haar geweten kon volgen. Coalitiepartner SPD was er als de kippen bij die spoedstemming al op 30 juni te organiseren. 393 stemmen waren voor, 226 tegen met 4 onthoudingen. 75 voorstemmen kwamen uit Merkels eigen CDU. Zelf stemde ze tegen. De wet om het huwelijk open te stellen werd op 7 juli door de senaat goedgekeurd en op 21 juli zette de Duitse president Steinmeier zijn handtekening eronder. Meteen erna werd de wet gepubliceerd en dus treedt deze op 1 oktober in werking.

Deze kettingreactie voltrok zich met een ongelooflijke snelheid, nog nooit in de Duitse politiek vertoond, uitgelokt door één vraag. Ulli Köppe kwam naar het kantoor van Human Rights Watch in Berlijn en ik vroeg hem wat voor strategie hij had gebruikt om Merkels muur af te breken. Ulli, die al ruim twaalf jaar met zijn vriend samenwoont, keek me verbaasd aan. Zijn antwoord ontroerde me.

‘Strategie? Mijn vraag was spontaan en kwam voort uit liefde.´

cc-foto:  Billie Yadi