Hoe we als verontruste inwoners probeerden de klimaatnoodtoestand uit te roepen

In Apeldoorn hebben we getracht de gemeenteraad te overtuigen om de klimaatnoodtoestand uit te roepen. Met een groep verontruste inwoners zijn we aan de slag gegaan om de politiek zover te krijgen. Met een petitie hebben we het onderwerp op de politieke agenda kunnen zetten. Het begon als een succes toen vijf partijen gezamenlijk de petitie in een motie gingen vertalen. Helaas werd het door de rest van de gemeenteraad als 'symboolpolitiek' afgedaan en werd de motie verworpen. Een terugblik.

How to Blow Up a Pipeline
In augustus 2023 was ik uitgenodigd in filmtheater Gigant in mijn woonplaats Apeldoorn om een praatje te houden bij de vertoning van de film How to Blow Up a Pipeline. Deze film is gebaseerd op het controversiële, gelijknamige non-fictieboek van Andreas Malm. In dit boek legt hij uit dat er meer nodig is dan online petities en wegblokkades om de afbraak van onze aarde een halt toe te roepen. Voorafgaand heb ik een kort pleidooi gehouden voor directe actie. Naderhand hebben we met ongeveer 20 personen een nabespreking gehouden. Zo goed als iedereen was het ermee eens dat er iets moet veranderen in de wereld. De klimaatcrisis vraagt erom serieus genomen te worden. In je eentje is het lastig de wereld te veranderen, daarom kwam ik met het voorstel om een werkgroep op te zetten met als doel dat de Apeldoornse gemeenteraad de klimaatnoodtoestand gaat erkennen.

Oprichting van klimaatplatform Apeldoorn
Aan het eind van de bijeenkomst in Gigant heb ik iedereen gevraagd zijn of haar mailadres achter te laten zodat de bijeenkomst een vervolg kon krijgen. Een paar weken daarna zat ik met een enthousiaste groep mensen bij mij aan de keukentafel. We kwamen er al snel uit dat we als Klimaatplatform Apeldoorn aan de weg wilden timmeren. Heel bewust kozen we ervoor om het niet onder de paraplu van een politieke partij of een actiegroep te organiseren. We waren een groep verontruste inwoners en op die manier wilden we ons doel bereiken. Iedereen ging met huiswerk aan de slag en de komende tijd zouden we elkaar twee ker per maand zien om vorderingen te bespreken.

Klimaatnoodtoestand al uitgeroepen in diverse Nederlandse gemeenten
Met simpel zoekwerk kwamen we erachter dat de klimaatnoodtoestand al in diverse Nederlandse gemeenten was uitgeroepen. Bijvoorbeeld in Amsterdam, Leiden, Groningen, Rotterdam en Arnhem. We spraken af om allemaal contact op te nemen met initiatiefnemers in een gemeente. Zelf nam ik Utrecht onder de loep, waar het de Partij voor de Dieren is gelukt om een meerderheid voor hun motie te winnen. Maarten van Heuven wist mij te vertellen dat het hem eigenlijk zonder een bepaalde strategie gelukt is. Toen hij zijn idee onder de aandacht bracht binnen de raad kwam er steeds meer steun. En voordat het in stemming werd gebracht had hij die. Maar dan moest wel het woord klimaatnoodtoestand veranderd worden in klimaatcrisis. In Arnhem lukte het leerkracht Etske Thie om genoeg steun te verwerven om als klimaatcoalitie de gemeenteraad over de streep te trekken. En zij werd eigenlijk onze inspritatiebron. Als klimaatplatform Apeldoorn wilden we met een petitie spreektijd verwerven om onze eis kracht bij te zetten.

Online petitie die als snel overging in ouderwets handtekeningen verzamelen
Voor het opstellen van de petitie organiseerden we een avond waar we heel veel mensen voor uitgenodigd hadden. Iedereen die wel wat met milieu heeft of doet, kreeg van ons een uitnodiging. Het werd een gezellige avond en het heeft ons op scherp gezet betreffende wat je wel of niet in een petitie zet. Vanuit consensus kwam de petitie om de Apeloornse gemeenteraad de klimaatnoodtoestand uit te laten roepen drie maanden na de vertoning van de film in Gigant online. In vrij korte tijd wisten we 200 handtekeningen te verzamelen. We hadden er echter minimaal 600 nodig om de petitie te kunnen onverhandigen aan de gemeenteraad. Daarom besloten we om ouderwets de straat op te gaan en op die manier handtekeningen te verzamelen. Dit bleek een gouden zet te zijn. Uiteraard kwam het ook voor dat mensen onze petitie als onzin bestempelden, maar over het algemeen waren de reacties bemoedigend en al snel zaten we aan de 700 handtekeningen en mochten we onszelf uitnodigen bij de gemeenteraad.

Een doos vol handtekeningen en een grote poster van 'Apeldoorn aan zee'
Er ging de nodige discussie aan vooraf. Hoe zorg je ervoor dat het overhandigen van je petitie een succes word? We hebben verschillende personen om advies gevraagd, maar kwamen tot de conclusie dat we dit als platform moeten doen. Simpelweg met een kort verhaal, een doos vol handtekeningen en een mooie ingelijste poster van 'Apeldoorn aan zee'. Het leverde mooie plaatjes op voor de lokale pers en het zorgde ervoor dat het onderwerp ging leven bij de politieke partijen in Apeldoorn.

Ons werk zit erop, nu is de politiek aan zet
Toen we de petitie hadden overhandigd zijn we politieke partijen gaan benaderen. In ons plaatselijke suffertje las ik een interview met Robert Jan Jonker, die namens D66 zich met passie inzet voor een beter milieu. Vanuit ons klimaatplatform leek het een logische stap om daar als eerste aan te kloppen, want een partij als Partij voor de Dieren zou sowieso wel voorstemmen dachten wij. Dit pakte goed uit. D66 wist onze motie zo goed als direct te omarmen en is ermee aan de slag gegaan. Binnen vrij korte tijd wisten zij ook de Partij voor de Dieren, Partij voor de Arbeid, SP en GroenLinks warm te krijgen. En als kwintet hebben ze onze petitie omgesmeed tot een motie.

Hoe serieus word je genomen
Al vrij snel stond de motie op de agenda. Als platform hebben we een verdeling gemaakt van welke raadsleden we zouden benaderen om ze van de juiste informatie te voorzien. Zelf heb ik contact gehad met het CDA en ChristenUnie. Beide partijen waren het eens dat er sprake is van een crisis, maar om dit nu ook zo uit te spreken vonden ze niet echt hoopgevend. Intern wilden ze hier nog over in gesprek. De gemeenteraad bestaat uit 39 leden. We hadden dus minimaal 20 personen nodig die de motie moesten steunen. Met de vijf partijen die de motie indienden, zaten we al op 14 stemmen; de erkenning van ons werk leek dichtbij. Rond 22.00 uur zou de motie ingediend worden. Maar burgemeester Ton Heerts liet op het laatste moment weten dat ons agendapunt een volgende keer behandeld zou worden vanwege te weinig tijd. Teleurgesteld vertrokken we weer huiswaarts.

De motie wordt afgedaan als symboolpolitiek en verworpen
Een paar weken later stond de motie opnieuw op de agenda. Ondertussen hadden we opnieuw contact opgenomen met verschillende raadsleden. Maar het werd al snel duidelijk dat het onderwerp bij de meeste partijen van tafel was geveegd als 'een papieren tijger' of 'niet helpend in de discussie voor een beter milieu'. Naar onze argumenten, dat het de zorgen van inwoners erkent, het een signaal is naar Den Haag en het een moreel kompas vormt waar gemeentelijke beslissingen aan getoetst kunnen worden, werd niet geluisterd. Een VVD'er gaf tijdens de discussie in de gemeenteraad zelfs toe dat ze bang is dat deze motie de weg effent naar meer politieke controle en druk van buiten de gemeenteraad. De Urgenda-zaak werd zelfs kort aangehaald, waarin de Nederlandse Staat wordt opgeroepen meer te doen tegen de uitstoot van broeikasgassen. Dit soort ontwikkelingen wil ze koste wat het kost zien te voorkomen. Misschien niet geheel toevallig stond er ook maar heel weinig tijd ingepland voor de motie en al snel kwam het tot een stemming. Het bleef bij 14 stemmen. Ondanks dat enkele raadsleden van andere partijen wel voor wilden stemmen, bleven ze trouw aan het standpunt van hun partij.

Verdriet vermengd met hoop
Het is natuurlijk vreselijk triest dat de politiek keer op keer haar ogen sluit voor de realiteit. In 2019 stelden al meer dan 11.000 wetenschapers uit 153 landen in het tijdschrift: Bioscience: “We verklaren duidelijk en ondubbelzinnig dat de planeet Aarde te maken heeft met een klimaatnoodsituatie”, en dat de mensheid “onvoorstelbaar lijden tegemoet gaat als gevolg van de klimaatcrisis” als er geen ingrijpende veranderingen komen in de mondiale samenleving. En het klopt dat het uitroepen van de klimaatnoodtoestand een vorm van symboolpolitiek is. Het heeft namelijk geen juridische gevolgen en je kunt er geen rechten aan ontlenen. Wel kan je het als moreel kompas inzetten, zoals wij aangaven. Het oplossen van problemen begint met erkennen. Daarna kan je handelen. Zolang bestuurders in Nederland de klimaatcrisis niet serieus nemen, is er nog een hoop werk te verrichten voor de ongeruste inwoners van ons land. Het trieste verhaal van de kikker die in een steeds warmer wordende pan water zit, komt bij mij naar boven. Hij heeft er geen erg in en de kans is klein dat hij eruit springt. Hij zal langzaamaan opwarmen, totdat hij doodgaat. Helaas is dit ook onze werkelijkheid. Het is daarom belangrijk om bestuurders keer op keer aan te blijven spreken op hun verantwoordelijkheid aangaande de klimaatcrisis. In Apeldoorn heeft dit niet nog niet tot het uitroepen van de klimaatnoodtoestand geleid, maar het heeft wel veel discussie losgemaakt en mensen bij elkaar gebracht. Van daaruit kunnen weer nieuwe ontwikkelingen en netwerken ontstaan die hoop blijven geven.