Hoe zit het met het azc in Budel?

De focus blijft op Ter Apel vreemd genoeg.

Alle asielzoekers die Nederland binnen komen moeten langs een Centrale Ontvangstlocatie (COL) van het COA. Dat kan alleen in Ter Apel en Budel, tevens de twee grootste asielzoekerscentra van Nederland. Het azc Budel staat in de publiciteit in de luwte van de schrijnende situaties in Ter Apel. Toch hebben beide  azc’s dezelfde landelijke functie en dezelfde problemen. Terwijl Ter Apel bijna dagelijks in het nieuws is, blijft het uit Budel meestal stil. Hoe zit dat?

Op dit moment zijn er in Budel felle discussies over het azc. Die toon heeft het debat niet altijd gehad. Waar zat de omslag? Een klein stukje geschiedenis.

Het bestuursakkoord tussen de gemeente Cranendonck, waar Budel onder valt, en het COA liep af in mei 2016. Niet verlengen zou nationaal grote problemen opleveren, maar desalniettemin besliste alleen de gemeenteraad van Cranendonck daarover. Begin februari 2016 wordt het spannend. De gemeente heeft al een aantal projectleiders versleten en binnen enkele weken moet er een oplossing komen, anders ‘liggen er straks mensen in slaapzakken in een weiland’, met de bijbehorende krantenkoppen. En wat ook niemand wil is zoiets als een roemruchte bewonersbijeenkomst enige tijd daarvoor in een sporthal in Steenbergen, die uit de hand liep.  

Telkens nieuwe lichtingen asielzoekers veroorzaken, meestal onbewust, kleine overlast. Ze weten niet hoe het licht van hun leenfiets werkt of lopen midden op de weg omdat ze denken dat in de slootjes langs de berm gevaarlijke slangen schuilen – dat soort gedrag, met een repeterend karakter, omdat de mensen telkens komen en gaan. En ze kijken soms wat lang ergens naar binnen. Budelse woningen zijn namelijk bijzonder interessant en de gordijnen staan meestal uitnodigend open. En dan moeten ze ook wel eens plassen en dat gebeurt vaak naar de mores van het land van herkomst. Dus overal, bijvoorbeeld in die tuin waar ze staan te kijken.

Tegelijkertijd zijn de bewoners gewend aan buitenlanders in het azc. Het is een voormalige kazerne, waar voorheen Duitse militairen in NAVO verband zaten en daarvoor ook al vluchtelingen. In Maarheeze, één van de dorpen van de gemeente Cranendonck, wonen veel mensen die voor hun werk in het buitenland hebben gewoond en expats van Philips en ASML. Die wilen van alles willen organiseren voor de asielzoekers. Het azc brengt bovendien economisch voordeel met zich mee. Vooral in Budel zitten veel toeleveranciers. Mensen willen tevens echt mee praten en mee denken. Natuurlijk over hun eigen problemen, over het naar binnen kijken en de nauwkeurig geturfde uitstaande fietslichten, maar ook over die van de asielzoekers. Want ideeën hebben de mensen genoeg - mensen van de hengelclub, van de carnavalsvereniging, van architectenbureaus en ga zo maar door.

De gemeente en het COA weten elkaar uiteindelijk te vinden en de opties en ideeën zijn in maart uitgewerkt in vier toekomstscenario’s, gebaseerd op respectievelijk de aanwezigheid van 2000, 1500, 500 en geen asielzoekers. Die zijn voorgelegd aan het college van B&W. Vervolgens zijn ze opgehangen in de raadszaal om er op drie opeenvolgende avonden over van gedachten te wisselen: eerst een avond voor de omwonenden, dan één voor iedereen die zich lokaal in het debat heeft gemengd (briefschrijvers, mensen die op sociale media actief zijn, heethoofden die de burgemeester willen uitschelden etc.) en tot slot een G1000-avond. Dat is een beproefde manier van burgerparticipatie uitgedacht door de schrijver David Van Reybrouck. Door steekproefsgewijs uit de bevolkingsadministratie duizend burgers (in dit geval was het driehonderd burgers in verband met de grootte van Budel en van de gemeente) te lichten en uit te nodigen om hun visie te geven, krijg je vaak andere inzichten mee dan als je de standaard insprekers weer over de vloer krijgt.

Een paar weken later volgt een raadsdebat. In Budel wonen ongeveer drieduizend mensen, dus het maakt nogal uit of de capaciteit uitkomt op tweeduizend of nul asielzoekers. Maar de drie avonden hebben hun vruchten afgeworpen en de geesten blijken rijp voor een capaciteit van tweeduizend. Door politiek gehannes van de VVD komt het uit op vijftienhonderd. In Den Haag haalt men opgelucht adem. Hoewel hij er de facto niets te zoeken heeft, is de toenmalige staatssecretaris Mark Harbers bij de ondertekening van de bestuursovereenkomst om zijn steun te betuigen en complimenteerde informeel de betrokkenen. Geen journalist te bekennen tijdens het raadsdebat of het ondertekenen, behalve een verslaggever van het Eindhovens Dagblad en filmmaakster Ellen Davids die een mooie NPO documentaire heeft gemaakt over dit proces in het dorp waar ze opgroeide. Geen schreeuwers in een sporthal is geen nieuws.

Daarna verliep de opvang van asielzoekers in Budel jarenlang betrekkelijk probleemloos. Nu is het krediet van het azc gespendeerd. De omslag kwam vooral doordat niemand raad weet met de veelal jonge ‘veiligelanders’, die nooit een verblijfsvergunning zullen krijgen, maar wel recht hebben op een procedure. Ze veroorzaken veel weerstand door overlast en criminaliteit binnen en buiten het azc. Het COA en de gemeente hebben maatregelen genomen, maar die helpen maar gedeeltelijk. Er is nog steeds wel sympathie overigens vanuit de bevolking. Tijdens de laatste open dag in september kwamen ruim 300 geïnteresseerden langs. Maar er stonden ook zo’n veertig demonstranten voor de poort. Een jaar geleden is een ‘Inwonersraadpleging’ gedaan. Ongeveer de helft van de bevraagden, vooral jongeren, vindt het azc geen goede zaak, een derde juist wel, en een kwart ‘staat er neutraal in’.

Zeker nu omdat veel azc’s vol zitten, verloopt de doorstroming stroef en zit het COL in Budel net als die in Ter Apel voller dan gewenst. Maar de focus blijft op Ter Apel vreemd genoeg. Ook met  veiligelanders, die zich dus onveilig gedragen. Ook de inwoners die positief zijn, willen af van de veiligelanders. In de zomer van vorig jaar wilde een meerderheid in de raad de omgevingsvergunning niet verlengen en zo de ontvangstlocatie opdoeken. Weer lag deze politieke beslissing van landelijk belang alleen bij de raad van Cranendonck. Bij de rechter zou het niet verlengen van de omgevingsvergunning echter geen stand houden was de verwachting. Vervolgens bepaalde de spreidingswet de discussie. En daar maakt het nieuwe kabinet nu korte metten mee.

De bestuursovereenkomst tussen het COA en de gemeente loopt tot 2028. De status quo is nu het uitgangspunt. Dat geldt voor de continuïteit van de opvang in Budel, maar in het huidige politieke klimaat zullen ook de sentimenten niet verdampen.