Hugo de Jonge belichaamt ons aller overmoed

Volgens de oude Grieken is aan teveel succes risico verbonden. De goden worden  jaloers en slaan je met hubris, overmoed. Je overspeelt je hand en veroorzaakt je eigen ondergang. Een zeker politicus geeft daarvan dezer dagen een treffend voorbeeld.

De afgunst van de goden treft echter niet alleen personen maar ook samenlevingen. In die zin heeft de coronapandemie onze beschaving een zware klap gegeven. We kunnen niet goed begrijpen hoe we met al onze kennis, kunde en technologie toch machteloos staan tegenover een virus. Dat is godsonmogelijk. Dat had je in de middeleeuwen maar niet nu. Tegenwoordig zijn de dokters zó knap. Zij vinden meteen een oplossing.

Dáárom is de psychologische betekenis van de nieuwe vaccins even belangrijk als de medische. Zij herstellen het vertrouwen in de almacht van de mens die met techniek en wetenschap elke bedreiging overwint. Dáárom verkondigde minister Hugo de Jonge dat ijs en weder dienende, al op 4 januari de eerste prik in de eerste arm gaat. Hij kreeg meteen een tik op de vingers van Piet Fortuin, de leider van de vakbond voor christelijk zorgpersoneel. Dat was een schromelijke onderschatting van wat er allemaal bij kwam kijken voor een vaccinatiecampagne van start kon gaan. De Jonge laat zich daardoor niet uit het veld slaan. Hij blijft optimistisch.

Hubris. Overmoed. Er was even een hobbeltje maar we blijven onkwetsbaar.

Afgelopen maandag maakte ik zo´n bibliotheekkastje aan de straat open. Daar stond een thriller van de Britse auteur Robert Harris, The Second Sleep. Harris is in Nederland vooral bekend om zijn boek Fatherland, waarin Hitler de Tweede Wereldoorlog gewonnen heeft. In de verfilming speelt Rutger Hauer de hoofdrol. Hij is een hoge SS-er die een geheim ontsluiert, zo gruwelijk dat zijn geloof in het nationaalsocialisme voorgoed is geschokt.

De hoofdpersoon van The Second Sleep is de priester Christopher Fairfax. Het is 1468 en hij reist te paard naar een afgelegen parochie waar de pastoor is overleden. Weldra komt de lezer er achter dat het wel een raar 1468 is. De lijken van gehangenen worden in ijzeren kooien aan de kraaien prijs gegeven maar welvarende kooplui hebben een zakhorloge. Iemand houdt een lezing met een flamboyante pochet in zijn borstzakje. Fairfax laat zich na het avondeten een pijp goed smaken. Het is dan ook niet 1468 Anno Domini maar 1468 na de apocalyps. Gods straffende hand heeft een eind gemaakt aan een maatschappij van zondaars. De resten daarvan zijn nog overal zichtbaar in de vorm van overwoekerde ruïnes, glasscherven en stukjes plastic. Ook vindt men overal het symbool van het duivelse tijdperk: een appel met een stuk eruit. De kerk verbiedt vrijwel alle onderzoek naar dit verleden. Wie te ver gaat, ziet zich als ketter ter dood veroordeeld. Uiteraard doet de priester Fairfax toch verboden kennis op. Hij vindt ergens een rondschrijven van de Nobelprijswinnaar Morgenstern, dat hij maar zeer gedeeltelijk begrijpt. Het is gedateerd 22 maart 2022 in de oude jaartelling, drie jaar voor de apocalyps. Morgenstern somt daarin zes risico´s op die de mensheid bedreigen: 1. klimaatverandering 2. een atoomoorlog, 3. de uitbarsting van een supervulkaan, 4. Asteroïde 5. Uitschakeling van het internet en alle computers 6. Een pandemie waartegen geen kruid is gewassen.

Morgenstern vreest vooral de ineenstorting van het internet door een algemene uitval van de elektriciteit, bijvoorbeeld als gevolg van een cyberoorlog.

Hij stelt vast dat de samenleving ondanks de schijn van het tegendeel juist buitengewoon kwetsbaar is. Hij stelt vast: dertig jaar geleden had het gemiddelde Britse huishouden voor acht dagen voedsel in huis. Nu zijn het er nog maar twee. Dat is het gevolg van al die just in time-systemen waarbij alles afhangt van een perfect kloppende logistiek, omdat er nauwelijks nog voorraden worden aangehouden. Bewaren kost immers geld. Grote reserves zijn uit de tijd. Morgenstern waarschuwt dat Londen zes maaltijden verwijderd is van een grote hongersnood.

Fairfax komt tot de conclusie dat hij met deze Morgenstern de sleutel in handen heeft tot de werkelijke oorzaken van de apocalyps en tot de geheimen van de verloren generaties die blijkbaar niet door God gestraft zijn maar ten onder gingen aan het falen van hun systemen. Dan rolt het verhaal door naar een onverwacht, schokkend en cynisch einde.

Dat het Nederlandse gezondheidssysteem met honderd ziekenhuizen al begint te haperen als zich een kleine tweeduizend patiënten aandienen met een onbekende ziekte, bewijst de kwetsbaarheid van de maatschappij. Datzelfde geldt voor het onvermogen onmiddellijk op grote schaal testen op het virus te organiseren. We zagen verleden week hoe één ziekmelding een behoorlijk deel van het treinvervoer ontregelde. Harris heeft gelijk. We leven in een uiterst kwetsbare maatschappij. Ieders overleven is van zoveel netwerken afhankelijk dat het onderbreken daarvan binnen een paar dagen chaos en een massaal sterven oplevert.

Dat begrijpen we rationeel wel maar we stoppen het in de achterste krochten van onze hersens weg. We kunnen deze waarheid gevoelsmatig niet verdragen. Het ondermijnt ons zelfvertrouwen te veel. Hugo de Jonge kraait victorie met zijn vaccin.  We weigeren in te zien dat hij onze hubris belichaamt. Kleurrijke schoenen onttrekken aan het zicht dat onze maatschappij een kolos is op lemen voeten.