Iedere dag Dierendag

Op Dierendag is het goed eens stil te staan bij onze verhouding tot de dierenwereld. Het is een feit dat wij mensen dieren exploiteren en gebruiken voor ons eigen voordeel, vaak zonder rekening te houden met de gevolgen voor de dieren die we beschouwen als objecten waar we mee kunnen doen wat we willen.

Onze omgang met dieren heeft echter ook gevolgen voor onszelf. De onnatuurlijke manier waarop we veel dieren houden vormt een voedingsbodem voor ziekten die een gevaar kunnen opleveren voor onze gezondheid. Op Dierendag zouden we daarom niet alleen vriendelijk moeten zijn voor onze honden en katten, maar voor álle dieren. Dat is in het belang van ons allemaal.

In 2021 publiceerde de overheid het rapport Zoönosen in het vizier, waarin gepleit wordt voor een integrale ‘One Health’-benadering. Dat betekent dat bij het ontstaan van zoönosen, ziekten die van dieren op mensen kunnen overgaan, alle relevante factoren in samenhang worden onderzocht: van volksgezondheid en dierenwelzijn tot milieu en economie.

Een van de belangrijkste adviezen in het rapport is het drastisch verminderen van het aantal dieren in de intensieve veehouderij. Nederland, zo waarschuwen de onderzoekers, is namelijk een potentiële hotspot voor uitbraken van zoönotische infecties.

Veel diersoorten kunnen ziekten op mensen overbrengen: paarden, koeien, varkens, schapen, geiten en konijnen, maar ook wilde dieren zoals vleermuizen, ratten, slangen en vogels. Voorzichtigheid is dus geboden in ons contact met dieren: een voorzichtigheid die we in de praktijk vaak niet betrachten.

COVID-19 is een bekende zoönose en had wereldwijde impact op het dagelijks leven. Werken, naar school gaan of op vakantie: veel van wat vanzelfsprekend leek, kwam onder druk te staan. De ziekte verspreidde zich als een olievlek over de hele wereld, eiste miljoenen levens en bleef muteren, met varianten die nieuwe gezondheidsrisico’s met zich meebrachten. Vooral mensen met een zwakke gezondheid waren kwetsbaar, een groep die door de overheid werd aangeduid als ‘patiënten met onderliggend lijden’. Gezonde mensen doorstonden de ziekte vaak beter: een mechanisme dat Charles Darwin ooit beschreef als de ‘survival of the fittest’.

COVID-19 is niet de enige zoönose. Teken kunnen hersenvliesontsteking veroorzaken, vogelgriep vormt een reëel gevaar voor de mens, en in het verleden waren ratten berucht als verspreiders van de pest, een ziekte die in de Middeleeuwen leidde tot de dood van miljoenen Europeanen. De relatie tussen mens en dier, en vooral de manier waarop wij dieren inzetten voor productie, heeft altijd al risico’s met zich meegebracht.

Na de Tweede Wereldoorlog ontstond een trend: dieren werden steeds intensiever gehouden, op steeds kleinere oppervlaktes. De opbrengst moest omhoog. Zo ontstond de industriële veehouderij, waarin koeien, varkens en kippen met duizenden tegelijk in megastallen worden gehouden. Een melkveebedrijf met honderden koeien geldt in Nederland al als grootschalig, maar elders gaat het nog verder. Zo houdt een bedrijf in de woestijn van Saoedi-Arabië ruim 100.000 Fries-Hollandse runderen, gevoed met maïs en alfalfa die wordt geteeld op zwaar bemest akkerland. Het bedrijf noemt zichzelf ‘duurzaam’, maar de risico’s op zoönosen zijn erg groot.

De Engelse schrijfster Ruth Harrison bekritiseerde deze vorm van veeteelt al in 1964 en legde op indringende wijze de misstanden in de intensieve veehouderij bloot. Zij schreef: ‘Op het industriële landbouwbedrijf draait alles om winst; dieren worden alleen beoordeeld op hun vermogen om voer om te zetten in vlees of andere verkoopbare producten.’

In het verleden, toen boerenbedrijven nog kleinschalig waren, was de kans op besmetting met een zoönose veel kleiner. Maar met de schaalvergroting en specialisatie in de veehouderij veranderde dat. Boeren gingen zich richten op één diersoort, de aantallen namen sterk toe, en dieren kwamen steeds dichter op elkaar te staan. Buitenlucht zien ze vaak niet meer. Onlangs was ik op vakantie in Friesland. Grasland alom, maar bijna geen koe te bekennen: ze staan allemaal binnen, omdat ze dan meer melk leveren.

Om de ziektes te onderdrukken die met het intensief houden van dieren gepaard gaan, worden preventief antibiotica toegediend. Wetenschappers waarschuwen inmiddels voor een ‘tikkende tijdbom’. De vraag is niet óf er nieuwe ziektes op de mens zullen overspringen, maar wanneer. De intensieve veehouderij vormt niet alleen een bedreiging voor het milieu, maar ook voor de volksgezondheid.

Een schrijnend voorbeeld was de Q-koortsuitbraak, meer dan vijftien jaar geleden. De bacterie verspreidde zich vanuit geitenhouderijen in Noord-Brabant en Gelderland en leidde tot duizenden zieken. Officieel werden ruim 4.000 gevallen gemeld, en volgens Stichting Q-support overleden 74 mensen. Andere schattingen spreken zelfs van meer dan 100.000 besmettingen en circa 100 doden. De overheid trad traag op en leek de belangen van geitenboeren zwaarder te laten wegen dan die van burgers. Terwijl Amerikaanse autoriteiten toeristen waarschuwden voor het gebied, bleef de Nederlandse overheid opvallend stil. De bacterie verspreidde zich via mestdeeltjes in de lucht, waarvan veel slachtoffers nog altijd de gevolgen ondervinden.

Hopelijk geeft de overheid voortaan voorrang aan volksgezondheid boven agro-economische belangen. Dat is een zware verantwoordelijkheid voor de minister-president, maar ook voor de landbouwminister, die alles op alles moeten zetten om de aantallen dieren in de industriële veehouderij drastisch terug te brengen.

Dierendag is op 4 oktober, maar eigenlijk zou iedere dag Dierendag moeten zijn. Niet alleen in het belang van de dieren, maar ook in het belang van ons mensen. We moeten met dieren samenleven in plaats van ze te onderwerpen als slaven…