Iedereen mag voor zichzelf bepalen wat waar is

Een belangrijk aspect van de tijd waarin we leven is dat het steeds moeilijker is om nog buiten onszelf te bepalen wat waar is, of wat de waarheid is. Zeker bij alles wat door de social media aan zogenaamde waarheid wordt gedeeld, is het bijna niet te doen om nog te kunnen zien wat waar en betrouwbaar is over bijvoorbeeld het coronabeleid van de afgelopen jaren of momenteel over de klimaatcrisis. Met net zoveel overtuiging worden wetenschappelijke feiten naar voren gebracht die laten zien dat er een wereldbedreigende klimaatcrisis gaande is of even later precies het tegenovergestelde beweren; dat er helemaal geen sprake is van een crisis. Dat de klimaatcrisis ons wordt aangepraat en er dus helemaal niet zoveel aan de hand is. En beiden beschuldigen elkaar van nepnieuws. Waar kunnen we ons nog op baseren als het gaat over een goede en betrouwbare toets om te komen tot wat voor ons waar is?

Als het over waarheid gaat, baseren we ons momenteel met name op de materialistische wetenschap, zoals die na de Verlichting is gegroeid en dominant is geworden in onze samenleving. Materialisme heeft als uitgangspunt dat heel de werkelijkheid te herleiden valt tot materie. Verder bestaat er niets. Begrijp me goed, ik ben niet tegen het open onderzoeken van de materie. Zelf ben ik al een tijdje bezig met een botanische zelfstudie, waarbij ik de naturalisten bestudeer die de afgelopen eeuwen hierin onderzoek hebben gedaan. Conrad Gesner, Anselmus de Booth, Albertus Seba, Maria Sibylla Merian, Alexander von Humboldt, om een aantal van mijn favorieten te noemen. Alleen, wat er in de loop van de tijd is gebeurd, is dat de materialistische wetenschap zo gespecialiseerd is geworden dat de verzamelde feiten, de verzamelde data de levende werkelijkheid zijn gaan vervangen. De beschrijving van bijvoorbeeld planten is belangrijker geworden dan de plant zelf. Zoals de hedendaagse filosoof Bernardo Kastrup het verwoordt; de materialistische wetenschap heeft een landkaart gemaakt van het leven en beschouwt deze kaart nu als de werkelijkheid, die louter rationeel is, instrumenteel, mechanisch. 

Deze materialistische en eenzijdige manier van kijken heeft grote invloed op onze samenleving. Feiten, data, procedures, modellen, algoritmes worden gezien als werkelijkheid en op bijna al onze werkvelden toegepast. Beste voorbeeld van hoe dat enorm mis kan gaan is de toeslagenaffaire. Ontluisterend is op het moment dat dit menselijk drama een paar jaar geleden werd waargenomen en toegegeven, tot de val van een kabinet toe, de oplossing op precies dezelfde manier werd vormgegeven. Met alle desastreuze gevolgen van dien en mensen nog steeds in de kou staan. Het laat zien hoe enorm afhankelijk we ons maken van deze technocratische manier, waar we met z’n allen in geloven. We geven ons lot en onze regie uit handen vanuit de overtuiging wat de materialistische wetenschap ontdekt, dat de absolute en enige waarheid is. Alsof het een religie is.

We hebben als mens de vreemde neiging om als het over waarheid gaat, de toets en macht daarover buiten onszelf te leggen. De ander weet wat goed en waar is en dat verdedigen we met hand en tand. Alle -ismen van de afgelopen eeuw zijn begonnen bij een idee van een ander buiten onszelf en het volgen van dat idee. Zoveel is er volgens mij dus niet veranderd in die houding sinds de middeleeuwen en de waarheid van de kerk dominant was. De bron van kennis in religies zijn de openbaringen die profeten hadden. Een materialist, opgesloten tussen de muren van zijn eigen denken en die enkel gelooft in een werkelijkheid opgebouwd uit feiten en data, kan dit makkelijk afdoen als verbeelding of fantasie. Als je er echter vanuit gaat dat er meer is dan een materialistische werkelijkheid, is het ook mogelijk dat mensen contact kunnen maken met een geestelijke, onzichtbare wereld. En dat het mogelijk is op die manier kennis te vergaren over de werkelijkheid.

Rond 1900 had je filosofen en psychologen zoals Steiner en Jung, die de ervaring hadden dat er achter de zichtbare werkelijkheid van de materie een andere, onzichtbare wereld schuilgaat. Wat je daarna echter ziet gebeuren, is dat de geestelijke waarheid van profeten uit de bijbel, maar ook van bv. Rudolf Steiner, absoluut wordt gemaakt en door een grote groepen mensen wordt gevolgd. Ook hier dus weer de neiging van de mens om het gezag, de macht van wat waar is, buiten zichzelf te leggen, bij een persoon, een kleine elite of dit nu priesters zijn of wetenschappers.

We staan wat dat betreft op een kruispunt en cruciaal daarin is de vraag of wij de toets van wat waar is buiten onszelf blijven leggen of onszelf gaan zien als toets, maar eventueel ook als bron van kennis en waarheid. Ik denk namelijk dat ieder individu kennis kan vergaren. Ik merk dat nu zelf met mijn onderzoeksvraag over de evolutie en de plek van de mens daarin. Ik ervaar het zo dat ik met deze basisvraag als een magneet kennis aantrek en tot ontdekkingen kom. Dat kunnen ingevingen zijn van binnenuit, maar ook kennis via boeken, exposities, televisie, internet, ontmoetingen met mensen etc. Het is belangrijk dat ik mezelf de waarde geef als individu die in staat is om tot waarheidsvinding te komen en mijn eventuele minderwaardigheid hierin loslaat.

In mijn visie is ieder van ons zelf die bron en de toets van wat waar is. Er is geen enkele reden om wie of wat dan ook buiten onszelf het gezag te geven over wat waar is. Ik ben niet tegen specialisatie, maar wel tegen het blindelings volgen van een waarheid buiten onszelf, omdat dit leidt tot een hoge mate van machtsongelijkheid. Dat hebben we de afgelopen eeuw meerdermare malen gezien. Ik ga er van uit dat iedereen intuïtief weet wat waar is, omdat iedereen van binnen verbonden is met die waarheid. Alleen het punt is of we daar nog contact mee hebben of ervan afgescheiden zijn geraakt in de heilige overtuiging dat de waarheid buiten onszelf ligt. Dit is een cruciale stap, willen we niet overgeleverd zijn aan een materialistisch toekomstbeeld dat momenteel vorm krijgt en waar ik me ernstig zorgen over maak.

Als we vast blijven houden aan de geestelijke dogma’s van de kerk zoals in de middeleeuwen of de materialistische dogma’s van de wetenschap in onze tijd, dan lopen we vast. En kan wat oorspronkelijk nog vernieuwend en open was, uiteindelijk leiden tot een bepaalde vorm van totalitarisme, wat gebeurt als er sprake is van een systeem waarbij de gehele maatschappij ondergeschikt wordt gemaakt aan een bepaald narratief en dit de gehele samenleving tot in de diepste geledingen doordringt. Ik denk dat niemand dit een goed idee vindt.

Niet 1 iemand of een elitegroepje is in staat de hele werkelijkheid te omvatten of heeft de waarheid in pacht, maar als we samen, gelijkwaardig, onze ervaring van wat waar is met elkaar delen, ontstaan de contouren van wat je de waarheid of werkelijkheid zou kunnen noemen. De emancipatie van de mens als individu moet nog beginnen. Wij hebben het beeld dat wij zo individualistisch zijn, maar egoïsme is totaal iets anders dan individualisme. Een werkelijk individu heeft zijn ankerpunt en toets van wat waar is in zichzelf liggen en niet buiten zichzelf.

Als we eerlijk zijn, hoe vaak op een dag zijn we met onze aandacht echt bij onszelf in plaats van naar buiten gericht? De meeste mensen zijn meer dan ooit naar buiten gericht door de hoeveelheid tijd dat we bijvoorbeeld op een scherm zijn gericht. Dat zegt iets over onze individualiteit. We zijn nog steeds hoofdzakelijk een groepsmens en op de eerste plaats gericht op het collectief en het daarin overleven. De stap, de transformatie, de verschuiving maken van een groepsmens naar een individueel, autonoom mens gaat niet automatisch. Dat vraagt veel innerlijk werk, logisch, want als we met onze aandacht naar binnen gaan, komen we niet alleen maar leuke dingen tegen. Toch is dit wel de uitdaging waar we voor staan, willen we de toets van wat waar is bij onszelf leggen.

Het is noodzakelijk om als mens onze regie in het leven te behouden en tegenwicht te bieden aan een voor mij angstaanjagend materialistisch toekomstbeeld waarin bezieling en menselijkheid steeds meer plaatsmaakt voor de dwingende controle vanuit modellen, protocollen en algoritmen.

cc-foto: Bill Dimmick