In Duitsland hapert het Wirtschaftswunder

Met de oorlog in Oekraïne en een Duitse economie in problemen begint de veel bewierookte Angela Merkel haar glans te verliezen. 

Stakingen bij de Bundesbahn en demonstraties van Duitse boeren. Het zijn maar twee voorbeelden dat het Wirtschaftswunder hapert. Infrastructuur in Duitsland is verouderd, internet en digitalisering gaan er minder snel dan in de meeste Europese landen. Ook politiek – zowel nationaal als internationaal – gaat het niet meer van een leien dak.

Wie met de trein door Duitsland reist, weet dat vertragingen aan de orde van de dag zijn. Kapotte bruggen en tunnels, te weinig wissels en passeersporen leiden tot urenlang oponthoud.

De auto is nauwelijks een alternatief. Op de Autobahn staat verkeer wegens werkzaamheden voortdurend in een Stau of moet zich eindeloos door kleine dorpen wurmen. In beide gevallen zijn gebrek aan onderhoud en te weinig en te late investeringen een belangrijke oorzaak.

De Duitse industrie gaat het niet voor de wind. De Duitse Mittelstand vormde jarenlang de ruggengraat van de industrie, familiebedrijven met een miljardenomzet die in het verleden gebruikmaakten van een groot reservoir aan arbeidskrachten en nauwe samenwerking met hogescholen en universiteiten. Ze hebben zich gespecialiseerd op een klein gebied – schroeven, ventilatoren, veiligheidsriemen -, maar zijn daar dan ook Weltmarktführer. De laatste jaren is er weinig gedaan aan vernieuwing en verjonging. Grundlichkeit en Punktlichkeit werken nu in het nadeel. Illustratief is de uitspraak: er gaat hier geen koekenpan de deur uit zonder dat die langdurig is getest en van een uitgebreide gebruiksaanwijzing voorzien.

Het Duitse Wirtschaftswunder dreef grotendeels op de industrie in het stedelijke Ruhrgebied. Ten tijde van het Wirtschaftswunder werden de zware industrieën opnieuw opgebouwd en werd er hypermodern geproduceerd. Halverwege de jaren vijftig werkten er zo’n half miljoen mensen in de mijnen. Ook kwamen er nieuwe industrietakken bij, zoals machinebouw en elektronica. Daar is weinig meer van over.

Tijdens de kolencrisis in de jaren vijftig en de staalcrisis in de jaren zeventig is werkeloosheid en zijn vele fabrieken gedwongen hun deuren te sluiten. Dit had een overschot aan braakliggende industrieterreinen tot gevolg, die een nieuwe bestemming kregen als op Natur en Kultur. Goed voor het toerisme - de Gasometer in Oberhausen, de Zeche Zollverein in Essen en het Landschaftspark Duisburg, niet voor de werkgelegenheid.

De ooit door onverwoestbare kwaliteit en hoogwaardige techniek befaamde Duitse auto-industrie wordt in hoog tempo ingehaald door de Chinese concurrentie. Waar de Duitsers nog volop met diesels bezig waren, schakelden de Chinezen over op de productie van elektrische auto’s. Geen gekke gedachte voor wie bedenkt dat vanaf 2035 in de Europese Gemeenschap geen brandstofauto’s meer mogen worden verkocht

Op de digitale snelweg lukt het Duitsland niet om vaart te maken. Lang niet overal kan elektronisch worden betaald en betrouwbaarheid en bereik van wifi zijn vaak twijfelachtig. Behalve gebrek aan investeringen speelt ook het belang dat Duitsers hechten aan de Privatsphäre een rol.

Integratie van de twee Duitslanden verloopt minder soepel dan aanvankelijk verwacht en gehoopt. Voormalige Oost-Duitsers voelen zich achtergesteld bij hun westerburen. Er wordt te weinig geïnvesteerd en de betere en leidinggevende banen gaan vooral naar die van Drüben. Het leidt tot Ostalgie, het gevoel dat vroeger het bestaan misschien wat soberder en niet iedereen te vertrouwen was, maar er was tenminste werk en gemeenschapszin.

Voor de partij Alternative für Deutschland een vruchtbare voedingsbodem. Met leuzen als ‘Vollende die Wende' wist de partij stemmers te bereiken, die het gevoel hebben dat er voor hun herinneringen en ervaringen geen plaats is in de Bondsrepubliek.

De rechts-populistische anti-immigratiepartij krijgt ook in voormalig West-Duitsland voet aan de grond. Als er nu verkiezingen zouden zijn, was de AfD met zo’n 20 procent van de stemmen de tweede partij van het land.

Een hard gelag voor oud-bondskanselier Angela Merkel (‘Wir schaffen das!’), wier internationale politiek ook al onder druk staat. Ze stond op goede voet met de Russische president Poetin – dat Merkel Russisch spreekt was mooi meegenomen, dat ze bang was voor zijn honden minder – en ze had vertrouwen in de politiek van Moskou. Duitsland voerde de samenwerking met Rusland op met de aanleg van de Nordstream 2-gasleiding. Waarop die ‘dialoog’ is uitgelopen hoeft geen betoog.

Met de oorlog in Oekraïne en een Duitse economie in problemen begint de veel bewierookte Angela Merkel haar glans te verliezen. Lang leek ze zich te scharen in de rij van succesvolle bondskanseliers. Konrad Adenauer leidde de Duitsers naar de democratie, Willy Brandt legde de contacten met de DDR, Helmut Schmidt maakte een einde aan de economische crisis, Kohl leidde de Duitse eenwording en Schröder de sociaal-economische hervormingen. Met de huidige, zwakke bondskanselier Olaf Scholz moet veel veranderen wil het Wirtschaftswunder weer op gang komen.