In een nieuwe cultuur, groei je als een kind

Toen Saadat Mousavi in 2021 als vluchteling in Nederland aankwam, werd zijn verwondering al snel overschaduwd door isolatie en stilte. In zijn persoonlijke zoektocht laat hij zien hoe taal, vriendschap en dialoog de brug vormen tussen verlies en een nieuw thuis.

Toen ik in augustus 2021 als vluchteling in Nederland aankwam, keek ik rustig om me heen, onder de indruk van de schoonheid van dit land: ordelijke straten, rustige dorpen en een gevoel van vrijheid dat in de lucht hing. Maar deze verwondering vervaagde al snel. Na een paar weken werd ik gekweld door een vraag: waarom voel ik me, ondanks al deze schoonheid en veiligheid, zo zwaar? Waarom kan ik niet genieten van deze vrije lucht?

De isolatie overweldigde me zodanig dat ik zelfs een psycholoog bezocht, maar ik vond geen duidelijke antwoorden. Het voelde alsof ik gevangenzat in een vacuüm zonder taal; ik was in de omgeving, ik was aanwezig, maar voelde me afgesneden van de wereld om me heen. Misschien had Heidegger gelijk toen hij zei dat taal het huis van het zijn is. Dus begon ik te reizen, te praten met lokale mensen en de taal te leren. Elke ervaring en elk nieuw woord was een steen voor het bouwen van een huis in dit land. Maar zonder Bert, de vriend die mijn hand vasthield en me meenam naar steden en dorpen, was mijn enthousiasme misschien vruchteloos gebleven.

Samen bouwden we een brug, met mijn nieuwsgierigheid en zijn steun. Bert, een Nederlander die ik had ontmoet, wees me niet alleen de weg, maar hielp me ook om mezelf opnieuw op te bouwen in deze nieuwe omgeving. In onze gesprekken leerde ik over de geschiedenis, cultuur, politiek en zelfs de dagelijkse grapjes van Nederland. Elke stap die ik met hem zette, nam een stukje van mijn angst weg. Hij was niet alleen een gids, maar een brug tussen twee werelden: de wereld die ik achter me had gelaten en de wereld waarin ik moest zien te wortelen. Door deze menselijke relatie besefte ik dat integratie niet alleen een juridisch proces is, maar ook een emotionele, sociale en zelfs filosofische ervaring. "Is dit pad voor alle migranten hetzelfde?" In dit artikel probeer ik mijn ervaringen, observaties en diepere reflecties te delen, als een uitnodiging tot verdere bezinning.

De redenen om te migreren zijn even divers als complex. Sommigen vluchten voor oorlog en geweld, anderen ontkomen aan politieke of religieuze onderdrukking en weer anderen zijn op zoek naar betere economische kansen. Voor sommigen is migratie een kwestie van overleven; voor anderen draait het om het bereiken van meer welvaart. Deze verschillen vragen om een zorgvuldige en genuanceerde benadering van het onderwerp. Het is niet correct om oorlogsvluchtelingen gelijk te stellen aan arbeidsmigranten.

Een van de grootste uitdagingen voor migranten is de culturele verandering: migratie betekent overstappen van het ene klimaat naar het andere, van de ene taal en cultuur naar een andere. Deze overgang kan leiden tot een 'cultuurschok', waarbij migranten verward raken door confrontatie met nieuwe normen en waarden.

Voor migranten die vluchten voor oorlog, armoede of onderdrukking, raken culturele kwesties soms op de achtergrond. Hun prioriteit ligt bij overleving en veiligheid. Basisbehoeften zoals voedsel, onderdak en bescherming zijn dan zo urgent dat hun culturele identiteit tijdelijk naar de achtergrond verdwijnt, inclusief bijvoorbeeld kunst en literatuur. Dat kan leiden tot een verwijdering van hun culturele wortels. Desondanks blijven sommige migranten trouw aan hun culturele en identitaire achtergrond. Ondanks moeilijkheden proberen zij hun taal, cultuur en overtuigingen levend te houden in de nieuwe samenleving. Deze toewijding om de eigen cultuur en identiteit te behouden, wordt soms gezien als een manier om te voorkomen dat deze verloren gaat.

Culturele spiegel
Leven in een nieuwe cultuur is als kijken in een spiegel die je verleden scherper zichtbaar maakt. De Franse psychoanalyticus Jacques Lacan stelde dat wanneer een kind zichzelf in de spiegel ziet, het begrijpt dat het zowel een deel van de moeder is als een zelfstandig wezen. Migratie werkt op een vergelijkbare manier: in een nieuwe cultuur ontdek je dat je identiteit zowel verbonden is met je verleden, als los daarvan staat. Als je deze "wedergeboorte" accepteert, kun je groeien als een kind. Als je weerstand biedt, blijf je hangen tussen verleden en toekomst, als een dolende geest, als een lopend lijk dat te laat op de hoogte is van zijn dood.

Integratie is tweerichtingsverkeer: de migrant moet willen leren en de ontvangende samenleving moet de deur openen. Soms integreren migranten niet omdat ze lui zijn, of star, maar soms maakt de gastmaatschappij het hen moeilijk door bureaucratische obstakels. De Iraanse filosoof Dariush Shayegan beschrijft in zijn boek 'Identiteit in veertig stukjes' de oosterse cultuur als een lappendeken die bestaat uit veertig verschillende en vaak tegenstrijdige onderdelen. Deze metafoor laat zien hoe veelzijdig en complex de oosterse identiteit werkelijk is. Zijn denkwijze benadrukt dat de waarheid niet absoluut en onveranderlijk is, maar juist divers en relatief van aard. Het gaat erom dat er geen eenduidige, objectieve realiteit bestaat die voor iedereen hetzelfde is, maar dat waarheden kunnen variëren afhankelijk van perspectieven, contexten en ervaringen. Een Ierse man vroeg me eens in een café in Almere: "Begrijpen jullie oosterlingen de westerse filosofie wel?" Zulke clichés kunnen door dialoog worden doorbroken, al gaan ze soms gepaard met woede en passie.

Ik heb zelf ook vaak zulke reacties gekregen; deze mensen bestaan echt. Het verbaast me echter niet, want verkeerde opvattingen en vooroordelen zijn overal aanwezig. Door open dialoog en confronterende gesprekken kunnen deze misvattingen worden weggenomen en wordt de werkelijkheid helder: onze gedeelde menselijkheid en onze gemeenschappelijke culturele en intellectuele waarden komen dan duidelijk naar voren. Filosofie behoort tot de hele mensheid en denken zit in ons allemaal; daarom is het onjuist om een bepaalde filosofie of bepaalde manier van denken puur als oosters of westers te bestempelen.

Het belang van taal in het integratieproces
Taal is een van de belangrijkste factoren voor succesvolle integratie. Het kan een barrière vormen, maar ook een brug voor wederzijds begrip. Schrijver-journalist Laura Weeda stelt in haar artikel "Taal, de eerste en grootste verdeler" (2020) dat taal meer is dan een communicatiemiddel: het kan verbinden, maar plaatst mensen ook in verschillende 'werelden', zelfs als ze in dezelfde straat wonen. Ze verwijst naar Slavoj Žižek, die stelt dat taal, met haar absolute labels zoals "migrant" of "buitenlander", culturele kloven kan verdiepen, maar deze ook kan overbruggen via kritische en empathische dialoog. Voor migranten in Nederland is het beheersen van de Nederlandse taal cruciaal, niet alleen voor werk en sociale kansen, maar ook om de culturele waarden van de ontvangende samenleving te begrijpen en hun meervoudige identiteit in deze nieuwe context te herdefiniëren. Taalgericht onderwijsbeleid en ondersteuning van interculturele interactie zijn dus essentieel voor succesvolle integratie.

Integratie is een complex en veelzijdig proces dat niet zomaar als geslaagd of mislukt kan worden bestempeld. Voor sommige groepen is integratie lastig vanwege culturele, politieke en sociale verschillen, en het kost tijd. Ook spelen structurele en persoonlijke factoren een belangrijke rol. Integratie is daarom een voortdurend proces dat aandacht en samenwerking vraagt, niet iets dat zonder meer slaagt of faalt.

De uitdagingen bij integratie liggen niet alleen bij de migrant zelf. Strenge boetes voor het niet voldoen aan integratieverplichtingen, gecombineerd met ingewikkelde bureaucratische procedures, kunnen zelfs de meest gemotiveerde migranten ontmoedigen. Dit zorgt ervoor dat zij zich gefrustreerd en machteloos voelen, waardoor hun integratieproces onnodig wordt bemoeilijkt en vertraagd. Tamar de Waal, onderzoeker migratiebeleid, stelt dat zulke dwangmaatregelen niet stroken met democratische Europese waarden. Ze vraagt zich af: waarom zou iemand in een vrije samenleving een boete krijgen voor het leren van een taal? Migratiesocioloog Hein de Haas heeft een andere visie: hij ziet integratie als een geleidelijk proces en benadrukt dat de eerste generatie migranten vaak worstelt met de taal, maar dat de tweede generatie beter presteert op school en werk. Integratie is dus geen eenmalige gebeurtenis, maar een ontwikkeling die zich over generaties voltrekt.

Persoonlijke observatie van het integratieproces
Een andere uitdaging voor migranten in het integratieproces is de manier waarop zij worden afgebeeld in media en politiek. Dit kwam duidelijk naar voren tijdens de UAF Award (De UAF Award is een jaarlijkse prijs voor een vluchteling die uitblinkt in studie, werk of maatschappelijke bijdrage in Nederland.) op 18 december 2024. Op dit evenement, bijgewoond door ongeveer 300 migranten en Nederlandse burgers, werden veel succesvolle migranten voorgesteld: van hoogleraren en artsen tot psychologen, zangers en schrijvers. De warme sfeer riep bij mij de vraag op: waarom worden migranten in de media zo vaak op negatieve en clichématige wijze gepresenteerd? Waarom krijgen de verhalen van deze succesvolle mensen zo weinig aandacht?

Geleidelijk vond ik Nederlandse vrienden die als ouders voor mij waren. Ze namen me mee van stad naar stad, van dorp naar dorp, zodat ik de Nederlandse samenleving kon zien, voelen en leren kennen. Deze ervaring was interactief, intens en vergde geduld, energie en aandacht. Ik knielde, net als het kind van Lacan, om te leren. Als iemand zei: "Oosterse geesten begrijpen de westerse filosofie niet", raakte ik niet ontmoedigd. Ik ging door. Nu, na drie jaar en een paar maanden, heb ik veel vrienden: schrijvers, journalisten, docenten, kunstenaars en activisten. Ik ben trots op hen en op het vertrouwen dat zij mij schonken. Mijn hart en geest zijn met hen verbonden. Deze ervaring heeft mij laten zien dat integratie niet alleen mogelijk is, maar ook kan leiden tot een dynamisch en menselijk cultureel samenleven. Integratie is een geleidelijk proces dat met dialoog, acceptatie en weerstand tegen vooroordelen tot succes kan leiden.

Dit artikel kwam tot stand met medewerking van RFG Media,een organisatie die gevluchte journalisten in Nederland ondersteunt.