In Hawija bombardeerde de Koninklijke Luchtmacht 'onbedoeld' burgers, maar van die fout is niets geleerd

Het begon allemaal in de nacht van 2 op 3 juni 2015 in de noordelijke stad Iraakse stad Hawija.  Een stad die ooit bekend stond om de diverse bevolking, rijke geschiedenis en een bloeiend agrarische karakter. Hawija, gelegen in het noorden van Irak, werd vlak na de val van Mosul op 9 juni 2014 veroverd, IS richtte hun focus op de belangrijke gebieden in Irak die een strategische ligging en economische waarde hebben, denk aan olievelden en daarnaast lag Hawija ook op een cruciaal verkeersknooppunt. Het was dus een belangrijke stad voor IS, waar ze veel van konden profiteren.

Nederland maakte deel uit van de internationale coalitie tegen IS die in september 2014 officieel van start ging, onder leiding van de Verenigde Staten. Nederland had de verantwoordelijkheid voor luchtoperaties, voornamelijk met de inzet van F16's. De Nederlandse inzet bestond uit het uitvoeren van luchtaanvallen op IS doelen, waaronder wapenopslagplaatsen, voertuigen en andere strategische doelwitten.

Het bombardement vond plaats op 3 juni, uitgevoerd door de Nederlandse F-16's in samenwerking met andere coalitietroepen. Het doelwit was een wapenopslag van IS. Wat volgde, was een enorme explosie. Volgens het Amerikaanse ministerie van Defensie kwamen hierbij zeker 70 burgers om het leven en ongeveer honderd anderen raakten ernstig gewond. De Nederlandse regering erkende direct de militaire betrokkenheid, maar zweeg over het aantal slachtoffers en omvang van de schade.

In de maanden na het bombardement werd er weinig openlijk erkend over de precieze gevolgen, waaronder de burgerdoden. Wel gaf Nederland aan dat de aanval gericht was op een wapenopslag van IS. Werd gesproken over de schade en slachtoffers onder burgers? Nee, totdat de druk van de pers en alle onderzoeksorganisaties in 2017 de gevolgen boven water hadden gehaald. Onderzoeksorganisaties, waaronder Airwars, brachten in 2017 de waarheid aan het licht. Airwars, een organisatie die de gevolgen van luchtaanvallen volgt, bracht in 2017 naar voren dat de aanval waarschijnlijk minstens 70 burgers had gedood, waardoor de Nederlandse regering onder druk werd gezet om transparant te zijn. Transparantie die ze niet langer konden negeren.

Pas in 2019, na jaren van publieke druk en intensief onderzoek, erkende de regering eindelijk officieel dat er burgers waren omgekomen bij de aanval op Hawija. Het ministerie van Defensie bracht een verklaring uit waarin werd gesteld dat de aanval plaats had gevonden als onderdeel van de bredere strijd tegen IS en dat de doden onder de burgers onbedoeld waren gevallen. Hoe kan de dood van een ander zo 'onbedoeld' worden? Hoe kan een aanval, bedoeld om een groter kwaad te bestrijden, onschuldige levens kosten?

Elke militaire aanval heeft een doel: het stoppen van een bedreiging, het beschermen van een groter goed, of het behalen van strategisch voordeel. En toch eindigde deze aanval met het tragische verlies van onschuldige burgers die simpelweg zichzelf op de verkeerde plek bevonden. Het bombardement leidde tot 'onbedoelde burgerdoden', wat Defensie tot zelfreflectie dwong, ondanks het gebruik van "betrouwbare" inlichtingen. Maar het biedt geen oplossing voor de verloren levens of de onomkeerbare mentale schade die de slachtoffers en hun families hebben moeten dragen. Het besef van deze tragische gevolgen kan niets herstellen of compenseren wat door de aanval verloren is.

In het rapport van Commissie 20220144 over de Wapeninzet in Hawija belooft de Nederlandse overheid meer openheid over militaire missies en de kans op burgerslachtoffers. Bij vermoedens van burgerslachtoffers werd gesteld dat er voortaan sneller contact gezocht zou worden met het Openbaar Ministerie voor onderzoek. Slachtoffers en nabestaanden zullen sneller compensatie krijgen, en het Openbaar Ministerie krijgt betere toegang tot relevante informatie. Ook wordt er een database opgezet om risico’s in toekomstige missies beter te kunnen inschatten en fouten te voorkomen.

De geschiedenis herhaalt zich: van Hawija naar Gaza.

Ondanks mooie woorden over transparantie en verantwoordelijkheid blijft Nederland wapens leveren aan conflictgebieden zoals Palestina. Na de rampzalige gevolgen van de oorlog in Irak, waar "collaterale schade" — oftewel onbedoelde burgerdoden — de wereld shockeerde, lijkt de Nederlandse regering weinig geleerd te hebben van de dramatische gevolgen van militaire betrokkenheid. Ondanks alle beloftes blijft Nederland wapens en militaire componenten leveren aan Israël, zelfs in het licht van de escalatie van het conflict tussen Israël en Hamas vanaf 7 oktober 2023.

Israël gebruikt deze wapens, zoals onderdelen voor F-35's en Apache gevechtshelikopters, in militaire operaties, vaak in gebieden die al zwaar getroffen worden door het conflict. Heeft de zelfreflectie na Hawija iets opgeleverd? Het lijkt er niet op. Wat in Hawija nog werd gezien als onbedoeld, is in Gaza inmiddels niet meer te negeren en zeker niet onbedoeld. Ondanks zorgen over de humanitaire situatie en de schendingen van het internationaal recht, bijvoorbeeld de recente uitspraak in 2024 van het Haagse Gerechtshof dat Nederland moet stoppen met de levering van F-35-onderdelen aan Israël, blijft de Nederlandse regering wapens exporteren. Dit is een duidelijk signaal dat Nederland niet echt heeft geleerd van eerdere fouten, zoals de betrokkenheid bij de aanval op Hawija, waarbij het niet handelen tegen onbedoelde burgerdoden leidde tot ernstige morele en juridische vraagstukken.

Nu, meer dan twintig jaar later, is Nederland opnieuw schuldig aan het leveren van wapens aan een partij die deze gebruikt in een conflict, waar duizenden Palestijnen slachtoffer van zijn. Door deze wapens te blijven leveren, maakt Nederland zich medeverantwoordelijk voor de doden in Gaza en de schendingen van het humanitair oorlogsrecht.

De handen van de Nederlandse regering zijn doordrenkt met bloed door haar ondoordachte militaire samenwerkingen, waarbij economische belangen belangrijker lijken dan het beschermen van mensenlevens. In plaats van te leren van de fouten uit het verleden, besluit nederland ze opnieuw te maken wat zowel moreel verkeerd als een schending van internationaal recht is.

Terwijl de regering blijft verkondigen dat “het nooit meer mag gebeuren”, wijst de werkelijkheid keer op keer anders uit.