Instandhouding van een illegaal monopolie is gewoon een stukje Amerikaanse cultuur

Door experts en belangenorganisaties wordt er schande gesproken over de milde straf die Google afgelopen week ontving. Deze straf kreeg het bedrijf in een rechtszaak over zijn illegale monopolie als zoekmachine. Dezelfde groepen hebben zorgen over een vergelijkbare uitkomst in een andere rechtszaak over Google, die later dit jaar zal worden afgesloten. Die zorgen zijn onterecht. Door een gedateerd rechtssysteem en Googles grote politieke invloed staat deze uitkomst zo goed als vast.

Sinds de aanklacht tegen Google in 2020 is het bedrijf drie keer veroordeeld als monopolist. Deze uitspraken waren een van de belangrijkste ontwikkelingen in de decennia dat geprobeerd wordt de vrije markt te beschermen. Nadien werd er door de rechter gezocht naar oplossingen om dit illegale monopolie op te breken.

Zo werd er gedacht aan de gedwongen verkoop van Google Chrome of Android, twee producten van Google die vitaal zijn voor zijn machtspositie. Vorige week werd de procedure afgesloten met de beslissing dat Google een beetje data met zijn competitie moet delen en geen overeenkomsten meer mag sluiten die Google Search de standaard zoekbalk maakt in software.

Na dit vonnis schoot de koers van Alphabet, het moederbedrijf van Google, omhoog op de beurs. Even hevig werd er gereageerd door experts en critici. Nu de rechter wel erkende dat Google een illegaal monopolie heeft en hiervan misbruik maakt, vinden ze het besluit veel te mild.

De situatie lijkt alleen nog maar te verslechteren. Google gaat namelijk in hoger beroep tegen de beslissing, wat de gevolgen van de uitspraak onzeker maakt. Ook bevestigde een rechter in april dat Google een illegaal monopolie heeft op de online advertentiemarkt. Later dit jaar wordt beslist over een oplossing voor dit monopolie. Dit vonnis is nog belangrijker, nu ongeveer 80% van de omzet van het bedrijf, afgelopen jaar 265 miljard dollar, afkomstig is van advertenties.

Waarom zou de rechter een van de belangrijkste rechtszaken van deze eeuw zo mild afdoen? Het probleem is tweeledig: de rechtspraak en het politieke klimaat.

Obstakels voor de rechter
Door veranderingen in de rechtspraak in de jaren '80 ontbreekt het rechters aan juridische handvatten om monopolisten aan te pakken. Zo werd Google al in 2012 vervolgd. Het bedrijf gaf in zoekresultaten de voorkeur aan zijn eigen producten en maakte misbruik van diens machtspositie.

Google bepleitte dat consumentenwelzijn niet wordt benadeeld door dit gedrag, en dat de positie van concurrenten minder relevant is. De rechtspraak deelt deze visie sinds de opkomst van het neoliberalisme, waardoor de rechter wordt beperkt in zijn beslissingsruimte. Hetzelfde gedrag en dezelfde argumenten uit 2012 komen voor in de rechtszaak in 2020.

Dealtjes sluiten
Ook de politiek speelt al jaren een rol bij rechtszaken rondom Big Tech. Eind jaren 90 werd Microsoft onder president Clinton vervolgd voor concurrentiebelemmerend handelen tegenover het softwarebedrijf Netscape. Door het vertragen van de rechtsgang heeft Microsoft lang genoeg tijd kunnen rekken tot de benoeming van Bush als president. Die instrueerde het ministerie van Justitie om de zaak te schikken. Microsoft mocht zijn machtspositie behouden en hoefde enkel wat kleine aanpassingen in het beleid door te voeren. Dit besluit werd door experts gezien als een vrijbrief voor het monopolie van Microsoft.

Het is aannemelijk dat de huidige dealverslaafde Amerikaanse president minnelijk toekijkt op een schikking voor Google in het hoger beroep en de uitspraak die later dit jaar komt. Google investeert jaarlijks meer dan 10 miljoen dollar in lobbywerk dat de politiek moet beïnvloeden. Ook heeft het bedrijf eerder dit jaar een miljoen dollar gedoneerd aan Trump voor diens inhuldiging als president, en heeft het aan hem een toezegging gedaan om 250 miljard dollar in de Amerikaanse economie te investeren.

Dat Trump ontvankelijk is voor zulke tactieken is al geruime tijd bekend, en voor Google maakt de president geen uitzondering. Vorige week donderdag nodigde Trump leiders van grote techbedrijven uit voor een etentje in het Witte Huis. Hier werden onder andere toezeggingen gedaan door de CEO’s om miljarden te investeren in de Amerikaanse economie. Een dag later uitte Trump kritiek op de miljardenboete die de Europese Unie gaf aan Google voor het marktverstorend handelen van het bedrijf. Trump gaf aan dat ‘zijn regering dit niet zal accepteren’, waarna hij dreigde met hogere heffingen.

Zorgen en spanningen
Het is begrijpelijk dat betrokkenen zich zorgen maken. Deze beslissingen hebben grote gevolgen voor de keuzevrijheid van consumenten en het functioneren van de vrije markt. Toch is er geen reden om met spanning de gerechtelijke uitspraken af te wachten. Zolang het standpunt van de rechtspraak ongewijzigd blijft en de publieke sector zich laat paaien door grote sommen geld, staan toekomstige uitspraken rondom monopolies zo goed als in steen gegrift.