Ironie van de verandering

“Verandering is nooit goed, zelfs al is het een verbetering”. De schrijver van deze zin is mij helaas ontschoten maar de diepe, wrang-ironische waarheid erin besloten onderschrijf ik ten zeerste.

‘Onbekend maakt onbemind’, angst voor het onbekende, anders is eng, liever blijven zitten waar je zit, allemaal zeer menselijke eigenschappen maar dat mechanisme impliceert nog veel diepgaandere beweegredenen. Bewegingen waar wij nauwelijks invloed op hebben en die ons alleen al daarom zo onwelgevallig zijn, wij willen immers over ons eigen lot beslissen.

Men kan een mens opvoeden en die kan vervolgens een leven lang bijleren. Opgedane kennis en (levens-)ervaring zullen hem héél langzaam veranderen maar uiteindelijk maar een héél klein beetje. Slechts het uitzonderlijke individu kan vanuit een hogere intelligentie een voorheen onbestaande entiteit buiten zichzelf creëren, of een tot dan toe onoplosbaar probleem oplossen.

‘Stilstand is achteruitgang’ is het andere uiterste. Wat stilstaat, verzandt en sterft af. De mens zal in zijn doen en denken dus altijd een zekere vooruitgang ervaren. Dat dat vervolgens slechts speldenprikjes in de grote lap van zijn bestaan oplevert is zijn grote frustratie. Diezelfde denkende mens heeft namelijk altijd onsterfelijkheid nagestreefd, zich altijd willen verheffen, iets toevoegen aan het bestaande en in het hoogste geval zelfs ‘iets achter willen laten op deze wereld’.

Bij revolutionaire omwentelingen heeft de mensheid zich zonder uitzondering tegenstribbelend en schreeuwend dat nieuwe tijdperk in laten trekken. Veranderen gaat immers van “Auw”. Zowel fysiek als in het denken, ontwikkelen en implementeren van nieuwe bewegingen laten bestaande structuren zich immers slechts zeer geleidelijk veranderen.

Een mens kan met zijn korte leeftijdspanne enkel kleine sprongen maken. Grote veranderingen zullen pas, als organisch, logisch en als wezenlijke vooruitgang worden omarmd door de volgende generatie. Dat is niet simpelweg te wijten aan ‘de angst voor het onbekende’ maar inherent aan ons wezen. Nieuwsgierig van aard, innovatief en onderzoekend doch altijd vechtend met onze eigen (brein-)capaciteit.

Niet vreemd dat de zevenmijlslaarzen van de afgelopen decennia zovelen in verwarring hebben gebracht. Ontwikkelingen in de pakweg laatste zestig jaren hebben de wereld ingrijpender veranderd dan in de voorgaande zeshonderd jaar.

Meegaan met iets buiten jezelf is een illusie of het hoogmoedige idee van oneindig adaptatievermogen. Zo zullen analoge en digitale breinen nog decennia in conflict zijn over ‘het grote gelijk’, of de afloop daarvan bij voorbaat nu al vast staat of niet.

Wetenschapsjournalist Nico Baaijens schreef in 1981 (Het denkende ding): “Dit boek moet u durven lezen. Het is niet alleen informatief, vrijmoedig, schokkend en speculatief, maar het verkondigt ook een nieuwe hypothese. De hypothese of wetenschappelijke veronderstelling namelijk, dat de opvolger van de mens in het evolutiegebeuren op dit moment zeer snel aan het ontstaan is: De superintelligente en zelfbewuste denkmachine”.

Dat ene woordje ‘durven’ duidt al op het donkere vermoeden dat de mens zich wezenlijk helemaal niet met dergelijke theses zal willen, of kúnnen inlaten.

Een mens treft slechts het lot zich staande te houden in moderne tijden. Aan het begin van zijn leven scheept hij als het ware in op een kalm, wankelend houten bootje en hij eindigt op een voortrazende speedboat van staal en fiberglas.

Kan een mens dus ‘met zijn tijd meegaan’? Ik meen van niet.