Is alles kunst?

Een Italiaanse kunstenaar had een idee: hij plakte een banaan met ducttape op een muur en verklaarde het tot kunstwerk. Het object werd verkocht voor een flink bedrag. Tijdens een expositie verscheen een andere kunstenaar, die tot verbijstering van het publiek de banaan opat. Hij zei dat hij honger had en dat de banaan heerlijk smaakte. Het ene noemen we ‘conceptuele kunst’, het andere een ‘performance’. Of, in gewonemensentaal: een toneelstukje.

Het was niet de eerste keer dat dit soort dingen gebeurden. In 1917 kocht de Franse kunstenaar Marcel Duchamp een urinoir, draaide het om en verklaarde het tot kunst. Van pisbak tot museumstuk — het object werd beroemd. En ook dit kunstwerk inspireerde weer tot performances: meerdere keren werd er daadwerkelijk in geplast, in de dure design-pisbak van Duchamp.

Een ander voorbeeld van conceptuele kunst is het werk van de Italiaan Piero Manzoni. In 1961 verzamelde hij dagenlang zijn eigen uitwerpselen, stopte ze in blikjes en labelde die als Merda d’artista – ‘poep van de kunstenaar’. In totaal produceerde hij 90 blikjes. In 2007 werd één zo’n blikje geveild voor maar liefst 124.000 euro.

Conceptuele kunst draait om ideeën. Enkele jaren geleden was ik in het Groninger Museum. Op de eerste verdieping liep Freek de Jonge rond – een man die overloopt van ideeën. Hij kreeg carte blanche om die ideeën vorm te geven in het museum. Hij liep er wat rond, sprak met bezoekers en schonk koffie voor ze in. Tegen een muur had hij zijn boekencollectie schots en scheef opgestapeld. Ik kon het niet laten hem te vragen of hij al die boeken had gelezen. Dat had hij niet, bekende hij, maar hij vertelde wel over een bezoek aan schrijver Rudy Kousbroek. Ook daar stonden de boeken tot aan het plafond. Freek had Kousbroek dezelfde vraag gesteld. Het antwoord: ook hij had ze lang niet allemaal gelezen.

In het museum had De Jonge ook een stukje Groningen nagebouwd – een decor waarin hij een klein toneelstuk speelde. Met dreigende muziek, een langzaam scheurende woning en een blaffende hond wist hij de aardbevingsproblematiek treffend neer te zetten.

Maar het kan altijd nog grootser. Dezelfde Manzoni van de blikjes poep maakte eens een sokkel van steen, waarop hij in het Frans Le socle du monde beitelde: ‘de sokkel van de wereld’. Daarna draaide hij het blok om, met de sokkel naar beneden, en verklaarde hij de hele wereld tot kunstwerk. Een simpel gebaar – en tegelijk een briljant idee…