Is de gifbeker bij D66 leeg genoeg?

Afgelopen weekend is op het D66-partijcongres het interne rapport ‘Het is aan ons’ besproken. En het moet gezegd: het is een kritische, kwetsbare, schurende zelfanalyse.

Zes jaar regeringsdeelname heeft de partij geen goed gedaan, is in het rapport onder meer te lezen. Van de vier coalitiepartijen heeft D66 veruit het grootste verlies moeten incasseren. De partij is onvoldoende geslaagd zorgen van kiezers te adresseren op thema’s als wonen, zorg, migratie en Europese integratie. In de omgang met populistische politici zouden D66’ers hun gelijk hebben willen halen op ‘de waarheid’. Het resultaat is, aldus het rapport, ‘dat D66 uit frustratie kan doorslaan in een betweterige toon’ en een jargon hanteert dat ‘veel mensen ervaren als moralistisch, vervreemdend en uitsluitend’. Ook wordt erkend dat binnen de partij diverse kwesties rondom integriteit en omgangsvormen zich te lang hebben voortgesleept en onvoldoende zijn afgehandeld. 

‘Het is aan ons’ leest alsof de partij haar identiteit en politieke inhoud voor een belangrijk deel is verloren: ‘D66 is de afgelopen jaren minder goed in staat geweest om te praten vanuit haar politieke waarden, deze te vertalen naar een gevoel, en een wenkend perspectief te bieden aan de kiezers. Een beeld te schetsen van hoe Nederland en de Nederlandse samenleving eruit zouden kunnen zien. Én van wat er op het spel staat als we het niet doen.’

Hoe treffend, eerlijk en pijnlijk ook, de vraag is of met deze terug- én vooruitblikkende notitie de gifbeker voldoende is leeggedronken. Het rapport is bewust opgesteld ‘op het niveau van de partij als geheel en de positie van D66 in de maatschappij’. Dat is wellicht direct ook de makke. Zo lijken bepaalde vaandeldragers van de partij de dans toch te ontspringen, of er in elk geval mild vanaf te komen. Waarom niet man en paard noemen?

Als destijds zwevende kiezer heb ik me door Sigrid Kaag met haar verkiezingsbelofte van een nieuwe bestuurscultuur laten verleiden toch weer op D66 te stemmen. Daar had ik al snel spijt van, toen zij in het functie-elders-debat over Pieter Omtzigt haar uitspraak ‘hier scheiden onze wegen’ niet waarmaakte en de motie van wantrouwen tegen premier Mark Rutte niet steunde. En dat Kaag, net als minister Ernst Kuipers en staatssecretaris Gunay Uslu, vroegtijdig het demissionaire kabinet verliet, had het rapport best expliciet kunnen benoemen. Dat politici hun persoonlijke belang laten prevaleren boven het landsbelang is immers het soort opportunisme dat menigeen een doorn in het oog is. 

‘Het is aan ons’ had daarom best kunnen melden dat partijleider Rob Jetten deze drie afvalligen strenger had moeten aanspreken in plaats van hen uitbundig te prijzen voor hun inzet en deskundigheid. Stel: D66 was een bedrijf dat van een enorme groei en winst naar halvering van omzet en groot verlies was gegaan, zou ‘CEO’ Jetten dan niet een stapje hebben moeten terugdoen?

D66 is onmisbaar, stelt het rapport: ‘Onze sociaalliberale waarden van vrijheid, gelijkheid en democratie staan op het spel. Het is aan ons om het tij te keren. Zeker in een tijd waarin radicaal-rechtse partijen het politieke landschap domineren.’

Dat denk ik ook. Misschien koester ik daarom zo’n hardnekkige nostalgie naar de politieke flair en stijl van Hans van Mierlo, de oprichter van D66 en in de jaren negentig van de vorige eeuw mede-initiator van het eerste paarse kabinet. Tijdens zijn allereerste campagne lanceerde hij de zogeheten ‘ontploffingstheorie’: D66 moest worden opgeheven zodra de nagestreefde democratische vernieuwingen waren bereikt. Niet dat D66 na deze zelfanalyse nu moet ‘ontploffen’, zeker niet, maar wat vuurwerk in de geest van Van Mierlo is juist nu meer dan welkom. Beter Paars-III dan Bruin-I.