Is empathie erfelijk?

Het gebuurde op een Groningse rotonde. Ik zou de derde afslag nemen, rechtsaf. Ondertussen werd ik in razend tempo ingehaald door een paar zwarte fatbikes. 

Bij de tweede afslag liep een stel langzaam over het zebrapad. De bejaarde man was kwaad op de fatbike. Het laatste stukje van zijn langzame loop over het zebrapad sneed de fatbike hem af met een brutaal tempo. Met een slaande beweging wilde de man de fatbike een klap geven. De bejaarde man vloekte dat het hem niet was gelukt. De jongen op de fatbike wapperde verder op het fietspad, vrolijk, lachend en schreeuwend: "Rot op, opa!" Als de bejaarde voet deze achterband had geraakt, dan had de jongen... 

Het bejaarde stel en de fatbike-jongen waren allen blanke Nederlanders. Hekel aan elkaar of aan elkaars gedrag hebben zij blijkbaar wel? Aan wiens kant staat u, als u het moeten kiezen?

De Amsterdamse straat waar mijn zaak staat, is volledig opengebroken. Het verkeer gaat moeizaam, eigenlijk niet. Sommige voorraad kan ik moeilijk met de boodschappentassen meenemen en naar binnen slepen. Ik stop even voor mijn zaak, met de kratten bier in mijn achterbak. En terwijl ik aan het uitladen ben, schreeuwt een dame uit haar auto: "Hallo! Ik wil hier langs!" 

Er volgt wat brutaliteit. "U hoeft niet te schreeuwen. Ik ben snel klaar, even geduld."

Mijn buurvrouw hoort wat er gebeurt. "Het is vast een zwarte!" 

Was het een zwarte, denkt u?

Bij ons is het altijd gezellig en vol. Kinderen uit allerlei culturen eten bij ons en logeren ook graag, en wij kijken dan samen films. Dat alles doen wij ook vaak, echt heel graag. Samen. 

Voor hen op het scherm, vanuit onze bank, speelt zich een ontroerende scène af. Het menselijke verdriet wordt vertoond. Er is een afstand tussen de bank waarop kinderen zitten en het leed dat op het tv-scherm wordt getoond. Het leed dat ik via het tv-scherm meemaak raakt me. Ik sta een paar meters ver achter de bank. Ik huil om het leed dat ik zie. Reacties van de kinderen die op de bank zitten zijn wisselend. Een huilt net als ik. Een ander niet. Niks. Vlak. 

Is empathie erfelijk, denkt u? Is empathie cultuur/land-gebonden? Is ons gevoel voor rechtvaardigheid bepaald door onze genen of door de omgeving die ons opvoedt? Of ligt het aan onszelf? En wat is onze rol daarin? 

Het was een film. Het was vele jaren geleden. Ik herinner me die scène nog zo pijnlijk en zo levendig. Ik herinner me niks verder dan de pijn van die moeder. Geen gezichten, geen omgeving. Van niks. Alleen van haar, van die moederspijn. Zij moest kiezen. Of haar zoon of haar dochter overleven mocht. Zij mocht/moest bepalen wie van die tweeën de gaskamer in ging en wie in het leven mocht blijven. Zij moest bepalen. Haar zoon of de dochter. Zij, de moeder, werd gedwongen om te bepalen wie van haar twee kinderen gedood mochten worden. 

Het was een film. Gebaseerd op een waar gebeurd verhaal. Zulke verhalen maken mijn leven zo verdrietig. Omdat ik meeleef. Sinds deze film ben ik nooit opgehouden om mee te leven met deze moeder. Is empathie erfelijk? Of is het op een andere manier op te kweken? Zo ja, heel graag. 

Binnenkort herdenken wij de Tweede Wereld Oorlog en al onze slachtoffers. Binnenkort staan wij weer stil bij onszelf en bij onze eigen rol die wij bedoeld of onbedoeld vervuld hebben voor een vreedzame wereld of juist voor een onmenselijk verderf, waartoe wij kennelijk in staat zijn, met al onze gevoelens en frustraties en irritaties. En al onze politieke, materiële en allerlei andere belangen.

"Opa van de rotonde, vergeef jij de jongen op de fatbike?"

"Gaan wij voortaan normaal doen tegen elkaar ongeacht frustraties van buitenaf, zoals de buurvrouw in haar auto? Die zwarte, hè." 

En. "Is het gevoel voor empathie erfelijk?"
"Zo niet, hoe kweken we dit, als tulpen, aub?"
Laat empathie zich verspreiden als tulpen, aub...