Is het gezond verstand van Caroline van der Plas met het blote oog waarneembaar?

Het is nu al de meest hallucinante video van een Nederlandse politicus van dit jaar: Caroline van der Plas die onbedoeld satire bedrijft door ‘uit te leggen’ dat we het stikstofprobleem veel te groot maken omdat je 0,005 mol stikstof niet met het blote oog kunt zien. “Van deze modellenwerkelijkheid moeten we af. En gelukkig gaat onze minister van BBB, Femke Wiersma, dit aanpakken, zodat we weer gewoon uitgaan van gezond verstand.” Gezond verstand: een probleem dat je niet kunt zien, bestaat niet.

Begin 2021, toen de wereld zuchtte onder de lockdowns en in Nederland onder meer de avondklok van kracht was, berekende wiskundige Christian Yates voor de BBC wat het volume was van alle coronavirusdeeltjes die op dat moment rondgingen. Zijn echtgenote ging ervan uit dat je er makkelijk een Olympisch zwembad mee zou kunnen vullen. “Dat of een theelepel. Meestal is het een van die twee.” Het werkelijke antwoord bleek ertussenin te liggen, zij het een stuk dichter in de buurt van de theelepel dan van het zwembad. Een leeg blikje cola was voldoende om alle virusdeeltjes op de wereld in te verzamelen.

Als mensen vinden we het vaak moeilijk te verteren dat er geen grote oorzaken ten grondslag hoeven te liggen aan grote gebeurtenissen. Waarom moet het land op slot vanwege een onzichtbare hoeveelheid stikstof? Hoe kan een niezende wasbeerhond op een dierenmarkt in China de wereld volledig platleggen? Is het niet vreemd dat een dwaas met een postordergeweer in staat is om de machtigste man op aarde te vermoorden?

Voor je het weet, begeef je je op het pad van de matig tot slecht onderbouwde complottheorieën. Kwam het coronavirus misschien uit het lab? Werden we ziek gemaakt door 5G of toch door Bill Gates? Werd Lee Harvey Oswald aangestuurd door de deep state? Zat er een tweede schutter op de grassy knoll? Uiteindelijk is de conclusie onvermijdelijk: de ‘elite’ probeert ons onwetend te houden.

Dit sentiment – de machthebbers willen ons niet vertellen hoe het werkelijk zit – is koren op de molen van de populist. Net als het idee dat complexe problemen makkelijk opgelost kunnen worden, gewoon met gezond verstand. Je hoeft maar naar het gepruts van de stoethaspels in dit kabinet te kijken om te begrijpen dat de werkelijkheid vaak iets weerbarstiger is.

Voor stikstof geldt hetzelfde. Populisten vertellen niet het hele verhaal. Daarom legt ecoloog Pieter de Leeuw op sociale media tot vervelens toe uit hoe het werkelijk zit met dat hele kleine beetje stikstof dat je niet kunt zien. “De grap is natuurlijk dat er gemiddeld genomen op elke hectare in Nederland elk jaar opnieuw al 20kg (!!) stikstof neerdaalt”, scheef hij in reactie op de video van Van der Plas. “Elk jaar opnieuw, al decennialang (vroeger zelfs veel meer).”

De natuur is overbelast geraakt, maar ‘gezond verstand’-denkers proberen je daarvan af te leiden door te wijzen op de ‘modellenwerkelijkheid’ waarin veel te strenge normen zouden gelden. Om De Leeuw te parafraseren: het is alsof er een kind met alcoholvergiftiging in het ziekenhuis ligt en een bezoeker maar blijft proberen om het nog een biertje te laten drinken. Een slokje kan immers geen kwaad, toch? De alcoholmoleculen kun je niet eens zien.