Is het wel echt 'victim blaming' als je vrouwen tot weerbaarheid oproept?

Het konterfeitsel van de bekende strafrechtadvocaat Gerard Spong prijkt vandaag in het Algemeen Dagblad. Hij komt er niet voordelig uit. Dit portret is de hoofdmoot van een paginagrote advertentie. Er naast staat: "Beste Gerard, het ligt niet aan de vrouwen. Groet 1422 donateurs en vele andere medestanders."

Om dit te begrijpen moet men Blauwe Ballen en andere Verkrachtingsmythes gezien hebben, de nieuwste documentaire van Sunny Bergman. Daarin komt Gerard Spong voor met een paar  korte citaten. Hij zegt dat vrouwen zich gemakkelijk laten verkrachten en hij roept op tot meer weerbaarheid.

Deze uitspraken wekken grote verontwaardiging. Het is een ongelooflijk staaltje van victim blaming menen twee deskundigen van de Nederlandse Wetenschappelijke Vereniging voor Seksuologie. "Ofwel slachtoffers de schuld geven van wat hen overkomt. Dit is zo kwetsend."

Tot nog toe onthoudt Gerard Spong zich van commentaar. De vraag is of dit verwijt terecht is. Spong geeft een mening die niet strookt met de stelling van Sunny Bergman: elke vrouw loopt risico verkracht te worden. Eén op de vijf mannen heeft wel eens een vrouw verkracht. De veiligheid van vrouwen kan alleen gegarandeerd worden als mannen van gedrag veranderen. Tot nog toe zijn zij immers tot verkrachten geneigd.

Aanleiding tot haar documerntaire lijkt een wijziging van de wet die aanranding en verkrachting strafbaar stelt. Tot nu toe vielen daaronder door middel van geweld, of dreiging daarmee, afgedwongen seksuele handelingen. Nu moet de initiatiefnemer tot zulke handelingen zich ervan vergewissen dat de ander daar ook zin in heeft. Dit heet consent.

Wie vanwege drank of drugs niet in staat is een zelfstandig oordeel te vormen, kan geen consent geven. In dat geval is de initiatiefnemer strafbaar. Wat de wet betreft maakt gender van het slachtoffer niets uit . Je zult zien dat er straks een man komt die als verweer zegt: "Ik was katjelam en ze heeft me haar bed in gesleurd. Ik werd vanochtend wakker. Ik herkende haar niet maar ik was naakt en volgens mij heeft ze me bestegen."

Al in de eerste minuten van Blauwe ballen en andere verkrachtingsmythes wordt duidelijk gemaakt dat aanranding en verkrachting helemaal niet met geweld of dreigementen gepaard hoeven te gaan. We zien vrouwen getuigenis afleggen van nare seksuele ervaringen, die zij achteraf als aanranding of verkrachting zijn gaan beschouwen. Hun verhalern worden  gelardeerd met domme of van gebrek aan sociale intelligente blijk gevende opmerkingen door mannen. Onder hen valt advocaat Spong.

Naarmate de documentaire vordert, wordt de definitie van aanranding en verkrachting steeds meer opgerekt. Wie zich door een gladjanus het bed in heeft laten praten, mag zich achteraf terecht slachtoffer voelen van strafbaar seksueel misbruik. Datzelfde geldt voor hen, die het dan in hemelsnaam maar goed vonden om van het gezeur af te zijn.

Ook het bevriezen speelt een rol in de documentaire. Het Centrum Seksueel Geweld schrijft hierover:

"Zeventig procent van de slachtoffers verstijft of werkt mee tijdens seksueel misbruik. Dit wordt ook wel de freeze-reactie genoemd. Het lichaam bevriest, waardoor iemand niet meer in staat is om iets te doen of te zeggen. Het slachtoffer voelt zich als het ware verlamd. Dit is een automatische reactie van het lichaam waarop iemand zelf geen controle heeft. Het lichaam schiet in deze overlevingsmodus ter bescherming. Als slachtoffers deze freeze-reactie hebben meegemaakt tijdens het misbruik, kan het zijn dat ze achteraf boos op zichzelf zijn omdat ze zich niet hebt verzet. Het is daarom belangrijk om hen te vertellen dat je lijf bij extreme stress de controle van je overneemt en dat ze er dus niets aan hadden kunnen doen."

In haar documentaire maakt Sunny Bergman niet duidelijk of dit freezing uitsluitend samenhangt met seksueel geweld. De kijker krijgt de indruk dat het ook kan optreden als er van geweld en dwang geen sprake is.

Aan het eind van Blauwe Ballen komt een schuldbewuste jongen in beeld die zich afvraagt of zijn vrijpartijen in het verleden wel allemaal expliciet met consent van de ander hebben plaatsgevonden en of hij zonder het te willen of te weten over de schreef is gegaan. Hij gedraagt zich volgens de opdracht die Sunny Bergman aan alle mannen geeft: zij moeten zelfonderzoek doen om vast te stellen of zij niet onwillekeurige verkrachters en aanranders zijn geweest zodat alsnog schuldbesef kan komen.

Er valt nog meer over Blauwe Ballen te zeggen: het is een uiterst heteronormatieve film. De mensheid is verdeeld in heteroseksuele mannen, allen potentieel dader, en even heteroverouwen, allen in principe slachtoffers. Varianten worden genegeerd. Toch zou het interessant zijn te weten wat de ervaringen zijn van lesbische vrouwen en homoseksuele mannen. Is ook in die subcultuur twintig procent verkracht? Reageren ook zij met freezing als seks wordt afgedwongen? Een praktiserend homo zoals Gerard Spong zou daar interessante dingen over kunnen zeggen. Misschien heeft hij dat ook wel gedaan maar dan heeft Bergman de beelden niet gebrtuikt.

Dit plaatst de opmerkingen van Gerard Spong in een ander licht. Wie stelt dat vrouwen zich weerbaarder op moeten stellen tegen ongewenst gedrag van welke aard dan ook met een seksueel karakter, doet daarmee niet automatisch aan victim blaming. Wij scharen tenslotte de oproepen tot herbewapening van Europa ook niet onder de victim blaming. Wij stellen niet dat Rusland moet veranderen en dat uitsluitend daarin redding ligt.

De echte les is: je moet proberen te voorkomen dat freezing het lichaam overneemt en je als overlevingsmechanisme de verkrachting toelaat. De enige remedie daartegen is zelfverdediging. Mensen moeten leren anderen die aanstalten maken ze op ongewenste seksuele wijze te benaderen, te stoppen en af te schrikken. Te stoppen en af te schrikken dus, niet door aanpassingen in het eigen gedrag of in kleding of in wat dan ook. Daaraan vooraf gaat ook nog eens bewustwording: laat je niet lijmen maar doe alleen waar jij ook zin in hebt. Je kunt beter niet door schade en schande wijs worden.

Dit alles neemt met grote nadruk niet weg dat je mensen ook moet inprenten dat seksueel contact alleen maar acceptabel is als beide partijen er met hun volle verstand mee instemmen. Anders gaat het niet door. Dat zijn de enige twee slotstukken waarmee het spel van aantrekken en afstoten, dat zoveel vrijages kenmerkt, mogen eindigen.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin, zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis: Nu: kennis van vreemde talen en culturen als militair strategisch belang

Beeld: Geen verzet, geen verkrachting