Is links zichzelf niet of al die jaren nooit geweest?

Nergens wordt het hedendaagse Nederlandse chagrijn zo mooi zichtbaar als onder de berichten van nostalgische Facebook-accounts die stadsgezichten, tv-fragmenten of muziek uit vervlogen tijden verspreiden. Vroeger was alles beter, zo is de teneur steevast in de reacties. In het café kon je nog gewoon een sigaretje opsteken, straten werden nog niet ontsierd door moderne architectuur en we waren nog gezellig onder elkaar.

“In die tijd was het fantastisch in Nederland, alles kon, alles mocht, er was totale vrijheid, en we waren allemaal gelukkig”, vatte een Facebook-gebruiker het sentiment eens mooi samen onder het bekende fragment uit Turks Fruit van Rutger Hauer en Monique van de Ven die op de fiets door de Amsterdamse binnenstad zwieren. Het vervolg laat zich uittekenen: een paar reacties verder kreeg de “eurostaat met multicultimix” alweer de schuld van het verdwijnen van de vrolijke en overzichtelijke samenleving van weleer.

Over links dat, zoals we allemaal weten, verantwoordelijk is voor het ontstaan van de “eurostaat met multicultimix”, bestaat een vergelijkbaar sentiment. Je hoeft maar een dagje op sociale media rond te hangen om tot de conclusie te komen dat links niet meer is wat het ooit was. Waar links ooit ageerde tegen het christendom, bedekt het de onverdraagzame kanten van de islam nu met de mantel der liefde. Waar links ooit pacifistisch was, laat het nu het militair industrieel complex op volle toeren draaien door Oekraïne te bewapenen. Waar links ooit stond voor vrijheid, wil het inmiddels iedereen de les lezen. Linkse partijen worden immers gedomineerd door hoogopgeleiden die volledig zijn losgezongen van de maatschappij. Geen wonder dat de oorspronkelijke achterban zich massaal heeft afgekeerd van die progressieve betweters.

Was het vroeger echt zoveel beter, met Nederland en met links? Bij het beantwoorden van die vraag helpt het als je begrijpt dat links geen monolithisch blok is en dat ook nooit is geweest. Een deel van links moest niets hebben van godsdienst, maar dat was nooit een universeel links sentiment. Het is een gotspe om een linkse afkeer van vreemdelingenhaat te verwarren met enthousiasme voor de conservatieve islam. En je hebt altijd linkse pacifisten gehad, maar ook altijd progressieven die zich verzetten tegen imperialisme – zeg maar tegen wat Poetin nu in Oekraïne doet.

In de tijd dat Turks Fruit in première ging, werd er al geklaagd dat de PvdA was veranderd in een doctorandussenpartij. Dat was allesbehalve een nieuw verwijt. Historicus Han van der Horst wijst er op deze site regelmatig op dat de voorloper van de PvdA, de SDAP, door tegenstanders de Studenten Dominees en Advocaten Partij werd genoemd. We zuchten, kortom, minimaal een eeuw onder een linkse elite. Het zal mede aan deze succesvolle beeldvorming te danken zijn dat linkse partijen in Nederland nooit een meerderheid hebben behaald. Zelfs het meest linkse kabinet ooit, dat van Den Uyl, kon niet zonder de steun van de confessionele ARP en KVP.

Achter alle nostalgie gaat een verlangen schuil naar een tijd dat de wereld nog overzichtelijk leek. Dat was-ie natuurlijk toen ook al niet, en de heimwee naar vroeger miskent bovendien de enorme vooruitgang die er de afgelopen decennia is geboekt. Ten tijde van Turks Fruit werden homo’s nog afgekeurd voor het leger. De LHBTQIA+-beweging heeft sindsdien niet alleen gezorgd voor meer rechten maar ook voor meer verdraagzaamheid en begrip. In de jaren zeventig was slechts 20 procent van de vrouwen economisch zelfstandig, nu 70 procent.

Dankzij bemoeizuchtige regeltjes die het roken duurder, het verkeer veiliger en de lucht schoner hebben gemaakt, worden we allemaal tegenwoordig een stuk ouder. Maar dat oud worden valt niet mee. Zeker niet als je op Facebook gaat zitten klagen dat vroeger alles beter was. Waar je ooit een vrolijke Rutger Hauer of Monique van de Ven was die onbekommerd door de stad fietste, ben je inmiddels verworden tot de agressieve automobilist die het pasgetrouwde stel uitscheldt.