Is minister Kaag in staat mensen aan de onderkant van de maatschappij hun waardigheid terug te geven?

Sinds 2012 werk ik bij stichting Mainline: een organisatie die zich inzet voor de gezondheid en rechten van harddruggebruikers. In de afgelopen 8 jaar sprak ik met vele honderden druggebruikers die proberen te overleven in de marges van de maatschappij. Overal ter wereld. Na 2020 stopt de Nederlandse overheid met de financiering van dit werk in het buitenland. Ons werkveld staat machteloos. Het is mijn plicht om nu een stem te geven aan die mensen die hun verhaal door de jaren heen met mij gedeeld hebben.

Een reis voor Mainline in 2014 bracht me naar Zuid-Afrika. Ik werd meegenomen in de lokale drugsscene door John. Hij had een half jaar ervoor zijn vriendin verloren aan een overdosis. Zijn voeten waren kapot van het constante lopen. Hij had in geen maanden een douche genomen. John had lieve ogen en was prettig in de omgang. We spraken over zijn moeizame jeugd terwijl we langs de eerste crackpanden kwamen. Twee gekraakte flats tegenover elkaar. Niemandsland. De poort werd bewaakt door drie mannen, maar met John mocht ik naar binnen. Als witte, tengere vrouw was ik doodsbang, maar toch had ik een instinctief vertrouwen in mijn gids.

Binnen zaten mensen in allerlei hoeken en gaten te spuiten en te roken. Te slapen. Te dealen. In een achterkamer troffen we een aantal meiden aan. Sekswerkers. Hele dagen in een donkere kamer een sliert aan mannen bedienen voor een beetje dope. Ik sprak mensen die een arm verloren hadden aan een abces. Mensen met HIV. Mensen die heel veel vrienden dood hadden zien gaan. Mensen die elk moment van de dag in overlevingsstand staan. Nooit veilig. Nooit rust. De dag bracht ons verder. Onder bruggen. Langs de spoorlijn. Eindeloos veel mensen op straat. Omdat ze drugs gebruikten. En aan de drugs, omdat ze op straat moeten overleven. Aan het eind van de dag trakteerde ik John op een hamburger. Hij had in geen tijden een normale maaltijd gehad, en hij at hem in 30 seconden helemaal op. Toen leunde hij naar achter en begon zacht te huilen. Hij hoorde voor het eerst in jaren muziek via de radio bij Wimpy.

In het verkiezingsprogramma van D66 ‘Een Nieuw Begin: Laat iedereen vrij, maar niemand vallen’, wordt aandacht besteed aan de wens het drugsbeleid te hervormen. Via huidige Nederlandse ontwikkelingsgelden worden wereldwijd programma’s gefinancierd die de schade van druggebruik beperken: wetenschappelijk onderbouwde programma’s als spuitomruil, hiv-testen en methadonprogramma’s. Maar nu puntje bij paaltje komt, worden onder D66-minister Sigrid Kaag de Nederlandse investeringen in harm reduction-programma’s volledig stopgezet: na een neerwaartse trend – 13 miljoen per jaar van 2011-2015, 6 miljoen per jaar in van 2016-2020  – is de investering in internationaal harm reduction-werk vanaf januari 2021 gereduceerd tot nul.

Mensen als John zijn hiervan de dupe. Zij kunnen nergens meer op terugvallen. Organisaties die in de frontlinie van de war on drugs werken, staan onder ernstige financiële druk. Deze organisaties bieden elke dag weerstand tegen buitenrechtelijke executies van druggebruikers, grove mensenrechtenschendingen en geweld. Dit werk voorkomt dagelijks duizenden doden als gevolg van overdosis en ziekten als HIV/AIDS. En toch is de trend een meer repressieve aanpak. De vraag is: wat gaat D66 doen?

Is Minister Kaag in staat om een budget van 10 miljoen euro vrij te maken voor de drugsaanpak die al dertig jaar volledig wetenschappelijk onderbouwd is, mensenlevens redt en ervoor zorgt dat mensen aan de absolute onderkant van de maatschappij een klein beetje menselijke waardigheid terugkrijgen? Een bedrag dat schril afsteekt bij de 150 miljoen die Grapperhaus succesvol uitonderhandeld heeft voor de repressieve aanpak waarvan D66 zegt dat die niet werkt?

D66 heeft nu de positie om de balans en rede terug te brengen in het drugsdossier. Eerder al riepen 330 organisaties uit 95 landen (!) Minister Kaag op om de steun aan het internationale harm reduction en drug policy veld voort te zetten. D66 staat op een splitsing: iedereen vrij- en niemand laten vallen?