Is Schoof levensbeschouwelijk een hol vat?

Of zwijgt hij over zijn mensvisie uit angst voor Wilders?

Aan het begin van het Kamerdebat van donderdag kreeg premier Dick Schoof een eenvoudige vraag voorgelegd: wat was eigenlijk zijn mensbeeld? Frans Timmermans legde het duidelijkst uit waarom dat van belang was: alle minister-presidenten vóór hem hadden een hele loopbaan achter zich in een politieke partij. Daarmee werd duidelijkheid geschapen over hoe hun levensbeschouwing in elkaar zat. Kennis daarover bij Kamer en publiek is zelfs van wezenlijker betekenis sinds de Nederlandse premiers zich gedragen niet als de coördinatoren maar als de leiders van hun kabinet. Rutte mag dan hebben beweerd dat je voor visie naar de opticien moest, de ideologie van de VVD was merkbaar in alles wat hij zei en deed.

Wat deed Dick Schoof? Hij probeerde er eerst overheen te praten en daarna omheen. Hij begon over de resultaten die hij wilde boeken. Hij had het over de visies van de verschillende partijen die hij in zijn kabinet bijeen wilde brengen. Hij prevelde het een en ander over de duidelijke wensen van de kiezer. Hij lulde over van alles behalve over wat hem bewoog.

Hebben we dan levensbeschouwelijk gezien voor het eerst in de vaderlandse geschiedenis een hol vat als minister president? Natuurlijk niet. Schoof was tientallen jaren aangesloten bij de PvdA. Pas vrij recent heeft hij zijn lidmaatschap laten verlopen. Dat was vanuit loopbaanperspectief niet onhandig. In de afgelopen decennia is niet alleen de relatieve machtspositie van de premier binnen het kabinet gegroeid maar ook de politisering van de ambtelijke top. Wie het wil brengen tot directeur of secretaris generaal doet er verstandig aan zich aan te sluiten bij een politieke (midden)partij zonder dat je daarin vervolgens een opvallende rol speelt. De feitelijke ineenstorting na de fatale deelname aan Rutte II maakte de PvdA voor ambitieuze ambtelijke toppers een minder geschikt politiek tehuis. Van een villa op het centrale plein kwam je opeens terecht in een achterafstraatje met rijtjeshuizen. Geen best adres. Schoof nam afstand van de sociaaldemocratie omdat die meer een smet op zijn blazoen was geworden dan een glanzende medaille.

Is hij dan een opportunist? Zonder twijfel. Hoge banen jagers moeten dat tot op zekere hoogte wel zijn. Toch staat dat een mensvisie of idealen niet in de weg. Je kunt die altijd uit eigenbelang verraden. Daarmee verdwijnen ze niet zomaar uit je hart en je ziel.

Natuurlijk heeft Dick Schoof een mensbeeld en een levensbeschouwing. Hij oogt als de archetypische Nederlandse burgerman. Die is in principe tevreden met de dingen zoals ze zijn. Voor het overige moet je anderen in hun waarde laten. Zelf ga je met iedereen goed om. Als je kerks bent, ga je naar een heel vrijzinnige gemeente. Dit alles straalt Dick Schoof uit voor zover er bij hem van enige uitstraling sprake kan zijn.

Juist dat soort denkbeelden kun je binnen de huidige coalitie niet zomaar uiten. Schoof zweeg uit angst. Hij durfde er niet over te beginnen. Het ontbrak hem aan moed, want in de Kamerbankjes zat Geert Wilders verstoord op zijn mobieltje te kijken. Hij komt op voor wien Neerlands bloed door de aderen stroomt van vreemde smetten vrij en wie in zijn ogen besmet zijn, horen hier eigenlijk niet thuis. Dat is de kern van Wilders’ visie op mens en maatschappij. Hij predikt tweedeling en zuivering. Hij gaat juist niet met iedereen goed om en hij duldt niet dat de premier openlijk afstand neemt van zulke denkbeelden. Daarom houdt Schoof zijn visie op mens en maatschappij  geheim net zoals hij donderdagochtend probeerde met de ambtelijke stukken die zijn gemaakt ter voorbereiding van de crisiswetgeving rond de asielproblematiek. De deuren naar die informatie kon hij niet gesloten houden, de poort naar zijn ziel wel.

Hermetisch. Hij moest wel. Of anders...

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin, zeker nu de laatste putten toch open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: Draghi en het keerpunt van Europa.