JA21 is heus niet de enige partij die intern ondemocratisch is

De onrust binnen JA21 is afgelopen weekeinde weer opgelaaid toen Annabel Nanninga bekend maakte zich te willen kandideren voor de Tweede Kamer. Zes toonaangevende partijpolitici zijn opgestapt vanwege een gebrek aan interne democratie en de ‘banencarrousel’. Bijna alle partijen hebben inmiddels hun kersverse lijsttrekker benoemd voor de aankomende verkiezingen. Dit proces is verre van democratisch te noemen. We nemen het (on)democratisch gehalte van de verschillende partijen onder de loep.

Lijsttrekker Joost Eerdmans heeft eerder toegegeven dat partijdemocratie een issue is die verbeterd moet worden. Ontkennen ging ook moeilijk aangezien veel leden kritiek hebben geuit op een gebrek ervan en over het onderlinge toespelen van baantjes. Het laatste voorbeeld is Annabel Nanninga die een dubbelfunctie heeft door zowel gemeenteraadslid als Eerste Kamer-lid te zijn.

Ze heeft zich nu ook gekandideerd voor de Tweede Kamer en wordt waarschijnlijk de nummer 2. Critici vinden dat zo’n dubbelfunctie verwerpelijk is. De vraag is echter of de wetgever zulke dubbelfuncties niet moet verbieden. Zes partijprominenten hebben verklaard dat de partij baantjescarrousel aanmoedigt en dat de democratisering is mislukt.  

Dat het rommelt bij jonge partijen als het om interne democratie gaat, is te begrijpen. Maar dat gevestigde partijen die al tientallen jaren bestaan nog steeds ondemocratisch zijn met weinig zeggenschap voor leden, laat zien hoe slecht Nederland het doet in vergelijking met bijvoorbeeld onze Zuiderburen. Daar worden bijna alle lijsttrekkers gekozen door leden.  

De VVD, PvdA/GroenLinks, D66, het CDA, CU, Volt en de Partij voor de Dieren hebben allen hun nieuwe lijsttrekker benoemd via het bestuur. In sommige gevallen mochten de leden dit bevestigen door te stemmen, bijvoorbeeld in het geval van Frans Timmermans. Deze naam dook uit het niets op en prominente partijleden zoals Jesse Klaver waren vrijwel meteen lovend over hem. Je zou je afvragen sinds wanneer Timmermans geïnteresseerd is om lijsttrekker te worden aangezien hij een decennium uit de Nederlandse politiek is.

Naar buiten toe is bekend gemaakt dat een gezamenlijke lijsttrekkerscommissie van PvdA en GroenLinks Timmermans unaniem heeft voorgedragen als lijsttrekker voor de verkiezingen. Het heeft echter alle schijn van dat de keuze voor Timmermans is gevallen in de achterkamertjes door prominente politici. Hoewel er gezegd werd dat het nog niet zeker was, want de leden moesten nog stemmen, was het eigenlijk al wel zeker. Er waren namelijk geen tegenkandidaten. Daarnaast was het een verkiezing zonder campagne te hoeven voeren, met lovende woorden van prominenten en zonder tegengas van wie dan ook. De voorgedragen lijsttrekker is dan ook gekozen met maar liefst 92% van de stemmen.

Het democratisch gehalte van verkiezingen met dit soort uitslagen kunnen we gerust onvoldoende noemen. De grootste feestmuts was echter Laurens Dassen van Volt die met 98% van de stemmen werd ‘gekozen’! Een uitslag die doet denken aan verkiezingen in autoritaire landen waar dictators fake verkiezingen houden om toch aan legitimiteit te winnen.

Het huishoudelijk reglement van GroenLinks vereist dat er een verkiezingsplan wordt geschreven, voor de verkiezingen. Dit plan bevat onder andere de procedurele richtlijnen voor een kandidaat-lijsttrekker. Het verkiezingsplan is op 20 juli geschreven door GroenLinks en PvdA, interessant genoeg op dezelfde dag dat Timmermans zijn kandidatuur bekendmaakte. Hierin staat dat de lijsttrekkerscommissie bij voorkeur 1 voorkeurskandidaat voordraagt. Alleen bij vergelijkbare geschiktheid kan gekozen worden voor meerdere kandidaten. Het bestuur beslist. Dat brengt ons op de vraag of het verkiezingsplan niet is geschreven met de gedachte dat Timmermans de volgende lijsttrekker wordt.

Eveneens is opvallend te noemen dat er voor zo’n prestigieuze positie (kanshebber voor het premierschap) zich geen andere kandidaten hebben gemeld. De Amsterdamse wethouder Marjolein Moorman X’te (tweette) dat ze het serieus heeft overwogen maar toch niet zal doen. Het is de vraag hoeveel kans een kandidaat maakt die niet de voorkeur geniet van het bestuur en partijprominenten. Zou het bestuur niet boven de partijen moeten staan en slechts de grenzen van eerlijke verkiezingen moeten bewaken?

Opvallend is ook te noemen dat bij geen van de partijen een tegenkandidaat is opgestaan.  Zo ook niet bij de VVD. Dilan Yesilgöz, de enige lijsttrekker met een bi-culturele achtergrond, kunnen we gerust een politiek lichtgewicht noemen. Dat deze lichtgewicht voorgedragen en benoemd is tot lijsttrekker en dat voor de grootste partij van het land is best merkwaardig. De partij heeft namelijk veel meer ervaren politici in huis.  In eerste instantie was er wel een kandidaat in de persoon van André Bosman. Bosman gaf aan dat leden meer zeggenschap moesten krijgen en daarom ook voorstander te zijn van meerdere kandidaten. Na de voordracht van Dilan Yesilgöz kwam hij met een hele andere verklaring: dat hij gelukkig was met de keuze van het partijbestuur voor Yesilgöz en dat het niet in het belang van de VVD is om lijsttrekkersverkiezingen te houden. 

Als politieke partijen pleiten voor een hogere participatiegraad onder burgers zouden ze deze burgers ook zeggenschap moeten geven. Een lijsttrekkersverkiezing zou een uitstekend middel zijn, het krijgt veel media-aandacht en tevens kan het functioneren als graadmeter voor de populariteit van die kandidaat.

PVV: anders dan alle anderen

Dat de PVV niet de meest democratische partij is, is eigenlijk algemeen bekend. De lijsttrekker is tegelijkertijd politiek leider, voorzitter, enig lid en kandidatencommissie.. Het draait vooral om oprichter Geert Wilders. Echter is het de vraag of dit niet tegenstrijdig is met de Kieswet of minimaal met de geest van de Kieswet. Deze schrijft namelijk voor dat een politieke partij een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid moet zijn. En om een vereniging te zijn, heb je meer dan 1 lid nodig en dat heeft de PVV: Geert Wilders en Stichting Group Wilders. De achterliggende gedachte dat een partij een vereniging moet zijn, is omdat deze constructie geschikt is voor een democratisch bestuur. Met zo’n constructie gaat de Geert Wilders tegen de geest van de wet in.

Een andere voorwaarde om een politieke partij te kunnen vormen is dat je de statuten van de vereniging stuurt aan de Kiesraad. De statuten van de PVV zijn heel merkwaardig te noemen. Zo staat in artikel 4, lid 2 “Leden zijn zij die zich schriftelijk als lid bij het bestuur hebben aangemeld en door het bestuur als lid zijn toegelaten. Hiervan blijkt uit een door het bestuur afgegeven schriftelijke verklaring”. Dit is echter niet consistent met de praktijk aangezien de partij sinds het begin slechts 2 leden heeft en sindsdien ook een ledenstop van toepassing is. Een ander merkwaardig artikel van het statuut gaat over het bestuur. Deze dient te bestaan uit minimaal 1 persoon en maximaal 5 en kiest uit hun midden een penningmeester, secretaris en voorzitter. In de praktijk betekent dit dat Wilders ook al deze functies bekleed.

“Politiek is één groot complot tegen eenvoudige sukkels als u en ik” -  Jan Blokker 

Lid 2 uit artikel 8 schrijft dat bestuursleden worden benoemd door de leden bij de algemene ledenvergadering. Hoe zien we dit in de praktijk voor ons als slechts 1 mens lid is? Wilders die zichzelf tot bestuurslid benoemd tijdens de ledenvergadering waar alleen hij aanwezig is?  

We kunnen constateren dat het hele statuut in de praktijk niet nageleefd wordt, wat feitelijk onmogelijk is met slechts 1 menselijk lid. De vraag rijst dan waarom volgens de Kieswet een politieke partij een vereniging moet zijn? En wat als het in de praktijk niet functioneert als vereniging? Is het een maas in de wet dat hiertegen niet gehandhaafd kan worden?

We kunnen concluderen dat Nederlandse politieke partijen te ondemocratisch zijn. Als bekende politici vele discours gebruiken over democratie, vrijheid, rechten en de kiezer, zouden ze er ook goed aan doen om dedaad bij het woord te voegen. Het tast je geloofwaardigheid aan als je als premier het land democratisch wenst te besturen terwijl je je eigen huishouden op een autoritaire wijze bestuurt. Een maatschappelijke discussie hierover, kan een begin van een verandering zijn.