Jeugdcriminaliteit bestrijd je door te beginnen bij de emotie, niet bij het gedrag

Wie de emotie begrijpt, kan het gedrag veranderen. Wie alleen het gedrag bestrijdt, drijft de emotie dieper ondergronds.

Weer een jongen van zeventien. Weer Amsterdam Zuidoost. Weer een leven dat eindigt voordat het werkelijk begonnen is. De kogel die hem trof, doorboorde tegelijk de harten van vrienden die toekeken. Getraumatiseerd voor het leven. Zijn ouders bedolven onder het verdriet voor hun geliefde zoon. Ergens anders in de stad houden een moeder en vader hun adem in, wetende dat hun zoon misschien tot een van de 'daders' behoort. En weer andere ouders worden bevestigd in hun vooroordelen, "zie wel, blijf bij hen uit de buurt".

Alle moeders en vaders willen uiteindelijk precies hetzelfde: hun kind veilig zien opgroeien tot wie hij/zij kan worden.

“Intervisionaire denken”
Die waarheid raakt aan wat we het liefst negeren. We zitten allemaal gevangen in hetzelfde destructieve systeem – alleen ervaren we de problematiek ieder op onze eigen manier. Alle ouders voeren gesprekken over veiligheid. Maar waar de ene zegt 'pas op voor gevaar', moet de andere daarbovenop uitleggen: "Houd je handen zichtbaar als politie je staande houdt. Blijf beleefd op school, ook als niemand je begrijpt. Blijf je bewijzen, continu. Werk driemaal zo hard dan kom je er wel."

Maar dat is inmiddels een fata morgana, want je hebt dan nog steeds te maken met dezelfde mensen die jou wantrouwen op de werkvloer. De tientallen rapporten over discriminatie op de arbeidsmarkt liegen er niet om. Voor hen is cynisme niet cool – het is een schild. Deze kinderen groeien op in een dubbele werkelijkheid: beschermen tegen de wereld én tegen het systeem dat ook hen zou moeten beschermen. Hun wantrouwen is geen karaktergebrek – het is overleving op basis van harde feiten. De toeslagenaffaire bewees wat zij al wisten: het systeem breekt je als het zo uitkomt.

De onzichtbare ijsberg van emotie
We behandelen jeugdcriminaliteit als losstaande incidenten die maatregelen vragen. Maar gedrag is slechts het zichtbare topje van een emotionele ijsberg die onder water steeds verder afkoelt. In een lichaam dat op permanent alarm staat, wordt elke blik 'respectloos', elke grens – hoe liefdevol ook bedoeld – weerstand die overwonnen moet worden. Nuance verdwijnt. Er zijn alleen nog vrienden of vijanden. Nog hartverscheurender is het wanneer liefde zelf gevaarlijk wordt. De jongerenwerker die je vertrouwt, vertrekt. Het project waar je thuishoorde, verdwijnt in bezuinigingen. Zelfs thuis kan liefde wankelen – ouders die zelf geknakt zijn door het systeem, kunnen wel warmte willen geven maar niet altijd beschikbaar hebben.

Liefde wordt het voorspel van verlies. Het hart vergrendelt zichzelf. Ondraaglijke schaamte verstopt zich dan achter bravoure, machteloosheid achter het claimen van status – online of op straat. Voor sommigen wordt het de keuze tussen slachtoffer zijn of macht afdwingen. Wij straffen de façade, maar de bloedende wond blijft onbehandeld.

Waarom onze 'oplossingen' alles erger maken
Meer camera's. Zwaardere straffen. Verhoogde controle. Elk van deze 'oplossingen' wordt door een getraumatiseerd zenuwstelsel gelezen als bevestiging van wat het al wist: niemand begrijpt je, niemand wil je helpen, je staat er alleen voor. Ze loeren op je.

Het alarm gaat nog strakker. Jongeren worden niet veiliger – ze worden vindingrijker in overleven. Van plein naar zijstraat, van offline naar online, van groepsgeweld naar eenzame wraak. Het probleem verplaatst zich, lost nooit op.

Zo voeden we de cyclus: trauma voedt hyperwaakzaamheid, wat escalatie oproept, wat chronisch trauma wordt. Discriminatie kweekt wantrouwen, wat defensief gedrag uitlokt, wat vooroordelen bevestigt.

Hoe het systeem ons allemaal besmet
Deze cyclus stopt niet bij 'probleemjongeren'. Hij vergiftigt hele gemeenschappen. Witte ouders leren, ook onbewust, hun kinderen bepaalde wijken en mensen te mijden uit angst voor mogelijke situaties waarin ze terecht kunnen komen of geweld. Zwarte ouders leren hun kinderen daarbovenop het systeem, en de personen voortkomend uit datzelfde systeem, te wantrouwen uit angst voor onrecht, ook voor teleurstellingen die zij reeds hebben ervaren. Beide kanten verschansen zich, gevoed door dezelfde onderliggende paniek om hun kinderen.

De rekening wordt door iedereen betaald – in rijksbegroting, jeugdzorg, polarisatie, verloren kansen. Maar de emotionele tol – de constante stress van dubbele boodschappen, het chronische wantrouwen, het uitblijven van hoop – wordt vooral betaald door wie al het kwetsbaarst is.

Als emotie vooropstaat
Er gebeuren wonderbaarlijke dingen wanneer jongeren ervaren dat hun emotie wordt gezien vóór hun gedrag wordt beoordeeld. De constante verdediging valt weg. Er ontstaat ruimte voor wat we kwetsbaarheid noemen, maar wat gewoon menselijkheid is.

Echte veiligheid ontstaat niet door controle, maar door verbinding. Jongeren die zich emotioneel veilig voelen, hebben geen wapens nodig om waardigheid af te dwingen. Kinderen die echt gezien worden, hoeven hun menselijkheid niet te bewijzen via angst. Het vraagt een revolutie in ons denken: van "Wat is er mis met jou?" naar "Wat is er met je gebeurd?" Van "Hoe straffen we dit?" naar "Hoe helen we dit?"

De keuze die nu voor ons ligt
We kunnen blijven kiezen voor waterbedbeleid dat problemen verschuift. Of erkennen dat we deel zijn van hetzelfde systeem dat niemand dient. Waar de ene ouder ligt wakker uit angst dat haar kind wordt beroofd, is de ander bang dat haar kind rooft. Beide angsten zijn glashelder echt. Beide ouders verdienen een samenleving die hun kinderen ziet, begrijpt, en de kans geeft simpelweg te zijn.

Rivaldo van zeventien uit Zuidoost was ook iemands droom. Zijn vrienden zijn nu getraumatiseerd voor het leven – elke copingsmechanisme die zij ontwikkelen, daar kunnen we nu nog iets in betekenen. Zolang we alleen gedrag bestrijden terwijl emotie onzichtbaar blijft, blijven we allemaal gevangen. Het wordt tijd voor een fundamenteel ander gesprek. Een gesprek dat begint waar echte verandering begint: bij wat er in het hart leeft, voordat het in handen overgaat.

In stadsdeel Zuidoost blijven Wethouders Tanja Jadnanansingh en Vayhista Miskin met bewoners in verbinding – moeders, vaders, broers, zussen, vrienden en vriendinnen. Maar ook zij die in Zuidoost zijn opgegroeid en elders zijn gaan wonen, “de Bims” is en blijft thuis, ook zij willen verandering voor dit stadsdeel met zoveel talent en potentie. Ook zij willen dat dit stopt. Nu de politiek en de samenleving nog…

De keuze is aan ons allemaal.