Jongeren, word klimaatactivist en kies geen beroep in de luchtvaartsector

Werknemers in de luchtvaart moeten worden voorbereid op krimp. In plaats daarvan creëren we met opleidingen speciaal bedoeld voor bedrijven zoals Schiphol, KLM, Transavia, TUI en Corendon onze eigen weerstand.

Als je het maar vaak genoeg herhaalt, ga je er vanzelf in geloven. VVD-Kamerlid Daniel Koerhuis heeft inmiddels heel vaak geroepen dat de luchtvaartsector in Nederland goed is voor 300.000 banen. Dat getal is overdreven, maar dat doet er niet toe. In de wereld van de luchtvaart denkt men soms dat alle welvaart in Nederland te danken is aan de luchtvaart, en het zijn partijen op rechts – VVD, JA21 – die het meest pal staan voor deze sector. Toevallig ook partijen die niet bijster veel hebben met bewoners, en met het klimaat.

Die werkgelegenheid is niet iets om makkelijk over te doen. Werk is identiteit en een heel nieuwe carrière starten doe je niet zomaar. Logisch dus dat er partijen zijn die zich hardmaken voor banen in de luchtvaart. Maar wat mij wel verbaast is hoe we onze eigen weerstand blijven creëren door mensen te blijven opleiden voor een sector die drastisch moet krimpen. Zo creëren we een fossiele lock-in zonder dat we hier een open gesprek over hebben.

Als docent ben ik nu ruim drie jaar verbonden aan een luchtvaartcollege. Ik heb enthousiaste, leergierige studenten en ik heb heel aardige collega’s. Maar de greenwashing in de sector is niet te harden. Het staat een redelijk gesprek in de weg. Daarom ben ik mij gaan mengen in het publieke debat. Met succes. Diverse keren heb ik via klachtenprocedures in binnen- en buitenland aan de kaak gesteld hoe luchtvaartmaatschappijen consumenten misleiden over de duurzaamheid van hun vluchten.

Klimaatgeletterdheid
Dit gaat mij aan het hart. Als docent op een luchtvaartcollege heb ik ervaring met twee maatschappelijke problemen die onderling verband houden. Allereerst het probleem van laaggeletterdheid en ten tweede het probleem van lage klimaatgeletterdheid. Laaggeletterdheid zorgt ervoor dat mensen meer moeite hebben met complexe en formele taal. Klimaatgeletterdheid gaat over hoe goed mensen de oorzaken en gevolgen van klimaatopwarming snappen, en of mensen handelingsperspectief ervaren om er iets aan te doen. Bij dat laatste gaat het over de invulling van burgerschap. Voelen we onszelf machteloos als individu, of kunnen we ook bijdragen aan systeemverandering?

Fossiele misleiding is daarbij een enorme obstakel. Of het nu gaat om Shell, KLM of andere vervuilers: dien mensen met de brute kracht van herhaling de boodschap toe dat er grote stappen worden gezet om te verduurzamen en het effect zal zijn dat mensen feit en fictie minder gemakkelijk van elkaar zullen scheiden en maar wat blijven aanrommelen als consument. Niet iedereen zal zulke praatjes klakkeloos geloven, maar desinformatie is ook schadelijk als er genoeg mensen zijn die het een beetje geloven. Daarom zijn rechtszaken zoals die van Fossielvrij NL tegen KLM zo belangrijk, want zonder duidelijke uitspraak van een rechter lijken alle posities gelijkwaardig in het publieke debat. Luchtvaartmaatschappijen hebben geen geloofwaardige plannen om klimaatdoelen te halen, maar geef vertegenwoordigers van de luchtvaart een podium en ze hebben genoeg talking points om over te babbelen. Een zuiniger vloot, elektrisch vliegen, iets met waterstof, vliegen op bio- of synthetische kerosine. Keep calm and carry-on flying. Alles komt goed, heus. 

Groeien om te verduurzamen
Het hindert niet dat we er daarmee niet komen. Mensen zijn tribale wezens. Wie naar de wereld van de luchtvaart kijkt als een ‘tribe’, ziet dat de leiders van deze tribe het groeievangelie prediken als de weg naar een duurzame, klimaatneutrale toekomst. Deze mensen weten zeker dat de luchtvaart wereldwijd nu eenmaal niet gaat krimpen, dat mensen toch wel blijven vliegen (want India en China en bovendien moet het leven wel een beetje gezellig blijven) en dat je eerst centjes moet verdienen om te kunnen investeren in verduurzaming. 

Wat luchtvaartbaasjes hiermee doen is vooral de volstrekte politieke onwil maskeren om door de (internationale) politiek stevig gereguleerd te worden. Zo kan het dat alle grote Europese luchtvaartmaatschappijen in Brussel lobbyen tegen effectief klimaatbeleid terwijl ze thuis mooi weer spelen. Denk niet dat een vertegenwoordiger uit de luchtvaart ooit het gesprek zal willen voeren over een grootscheepse rectificatiecampagne, een Europees verbod op fossiele sponsoring en reclame, een frequent flyer levy, accijns op kerosine en andere maatregelen om de vraag naar vliegreizen te beteugelen. In de internationale wereld van de luchtvaart is bluf en misleiding een fact of life: greenwashing, dat doet toch iedereen? Groei, dat wil de plaatselijke banketbakker toch ook? Natuurlijk, het klimaat is heel belangrijk. Maar waarom altijd maar die focus op de luchtvaart? 

Mensen in een tribe herhalen de woorden van hun leiders. Daarmee zijn mensen geneigd zichzelf af te schermen van onwelgevallige kennis en informatie. KLM is niet zomaar een bedrijf maar een familie, een blauwe familie. Marjan Rintel mag de baas zijn, maar de talking points van Camiel Eurlings en Pieter Elbers galmen na. Over de belofte van vliegen op frituurvet. Over hoe het planten van boompjes toch ook best iets goeds is. Hoe Sustainable Aviation Fuel (SAF) ooit heel groot gaat worden en ook echt heel sustainable is. 

Fossiele reclame doodt
Dit is waarom de strijd tegen fossiele misleiding zo urgent is. We zijn al lang genoeg besodemieterd. Voor de deur van mijn college liggen enkele betonnen tegels waarop staat 'rookvrije generatie'. Die strijd verloopt moeizaam, omdat de tabaksindustrie tot op de dag van vandaag wegkomt met misleidende handelspraktijken, waardoor zelfs nu nog jongeren door middel van vapen aan een verslaving worden geholpen. 

Fossiele misleiding heeft op dezelfde manier effect. Fossiele reclame doodt. Fossiele reclame normaliseert het gebruik van fossiele brandstoffen. Een high carbon lifestyle wordt in zulke reclames voortdurend gepresenteerd als begerenswaardig. Het is al 2022 en we hebben zelfs geen lullige waarschuwingslabels op reclame voor verre vliegvakanties, maar wel de vraag: staat Mexico al op jouw bucketlist? 

Natuurlijk beïnvloedt dit ook politici en beleidsmakers. Het is de reden dat de VVD nog altijd het onzalige plan heeft om Lelystad Airport te openen. Stel je voor dat je de hardwerkende Nederlander een jaarlijkse vliegvakantie misgunt. Fossiele verleiding en misleiding vormt zo een grote barrière om te komen tot effectieve klimaatactie en -beleid. 

Als we het tegengaan van klimaatopwarming serieus nemen, moeten we bereid zijn om ook onszelf op het spel te zetten. De luchtvaart is een sector die terecht onder een vergrootglas ligt. Terwijl in andere sectoren de uitstoot al daalt, stijgt de uitstoot van de luchtvaart nog steeds. Dat komt enerzijds door groei en anderzijds, omdat er voor de luchtvaart onvoldoende technieken beschikbaar zijn om die uitstoot drastisch te doen laten dalen. Luchtvaartingenieurs erkennen dat. Het is kennis die oproept tot het nemen van verantwoordelijkheid. 

Een eenvoudige manier om dat te doen is door simpelweg niet meer mee te doen. Er zijn al mensen die besluiten drastisch minder te vliegen of volledig te stoppen. Dat is aan de vraagzijde. Maar er is ook een aanbodzijde. Zonder voldoende gekwalificeerd personeel kunnen vliegtuigen immers niet vertrekken. De baasjes in de luchtvaart kunnen het niet alleen. Ze hebben een groot probleem als mensen massaal kiezen voor ander werk. Tegelijkertijd zijn de belangen van werknemers op de lange termijn het beste gediend als de luchtvaart haar resterende CO2-budget niet veel te snel opsoupeert. 

We hebben overal personeelstekorten. In de zorg, in de kinderopvang, in technische beroepen, in de horeca, bij de politie, bij het streekvervoer en bij de NS. Belangrijke banen. CDA-Kamerlid Henri Bontenbal deed de oproep: 'Word een echte klimaatactivist', en noemde een aantal mogelijke beroepen. 

Laten we het taboe doorbreken. Het dient niet langer een maatschappelijk belang om mensen op te leiden voor Schiphol, KLM, TUI, Transavia of Corendon. Ben je jong en heb je de boodschap van Henri Bontenbal of de soepgooiers van Just Stop Oil begrepen? Stem dan met je voeten. Samen houden we meer vliegtuigen aan de grond.