Juist boeren en burgers op het platteland hebben het meeste te vrezen van intense giflobby

Doodgespoten gele en oranje akkers ontsieren dit voorjaar opnieuw het Nederlandse landschap. Dat leidt tot maatschappelijke discussies over de gevaren van landbouwgif voor mens, dier en milieu. Gifproducenten behalen ondertussen recordwinsten. 

Afgelopen week kwam de discussie over de jaarlijkse ‘traditie’ om akkers in het voorjaar plat te spuiten met Monsanto’s onkruidverdelger glyfosaat tot een kookpunt. Volkskrant columnist Sander Schimmelpenninck twitterde een foto van een met glyfosaat platgespoten gele akker, waarin een BBB-verkiezingsspandoek prijkte. De foto werd ‘geshopt’ zodat de akker weer groen en gifvrij leek, waarna influencer Marga Bult de gemanipuleerde foto als ‘waarheid’ terugplaatste op Twitter. Het leverde duizenden reacties op.

De discussie over landbouwgif is niet nieuw. Het meldpunt ‘gifklikker’, tien jaar geleden opgezet voor plattelandsbewoners die zich zorgen maken over gifgebruik in hun omgeving, leverde destijds al honderden meldingen op. Over gifspuiten direct naast de bassischool en op routes waar kinderen dagelijks langsfietsen. Over de vele gevallen van Parkinson in hun dorp tussen de bollenvelden. Over hoe bewoners het gif zelfs konden proeven als ze in hun tuin kwamen, en of dat kwaad kon?

Ook op Europees niveau laait de (politieke) discussie op over gifgebruik in de landbouw opnieuw op. De Europese goedkeuring van glyfosaat loopt in december af en de Europese Commissie en 27 EU-landen moeten - in overleg met het Europees Parlement - een besluit nemen over de vraag of het gif daarna weer jaren op de markt mag blijven. Daarnaast wordt in Brussel onderhandeld over een herziening van de algemene pesticide-wetgeving, om het gebruik van landbouwgif breder aan te pakken. Inzet is dat het gebruik van landbouwgif - en de daaraan verbonden risico’s - tegen 2030 minstens gehalveerd moeten zijn.

Dat is hard nodig: in de Europese Unie zijn meer dan 450 verschillende actieve gif-ingrediënten goedgekeurd voor gebruik. Het totale gifgebruik loopt op tot 360 duizend ton(!) per jaar. Bijna een kwart van alle pesticiden in de wereld wordt verkocht in de Europese Unie. Het hormoonverstorende en waarschijnlijk kankerverwekkende glyfosaat is tot op heden het meest gebruikte gif.

Pesticide-fabrikanten varen wel bij dit hoge gifgebruik. Zo behaalde de afdeling ‘Crop Science’ van chemiereus Bayer afgelopen jaar een recordomzet van 25 miljard euro; een kwart meer dan het jaar ervoor.

De industrie is dan ook niet enthousiast over plannen om pesticidegebruik te verminderen en voert in alle opzichten een giftige lobby om hun mega-winsten zo lang mogelijk in stand te houden.

Glyfosaat-fabrikant Monsanto - inmiddels onderdeel van Bayer - gaf in 2017 tientallen miljoenen uit om hun ‘bestseller’ voor nog eens vijf jaar op de markt te houden in de Europese Unie, ondanks dat de Wereldgezondheidsorganisatie glyfosaat vlak daarvoor als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend voor mensen’ had geclassificeerd.

Van dat geld werden volgens lobby-waakhond Corporate Europe Observatory maar liefst 1475 individuen gemobiliseerd om Europawijd te lobbyen voor goedkeuring van glyfosaat. Uit de ‘Monsanto Papers’ bleek dat het bedrijf daarnaast geld betaalde aan wetenschappers om veiligheidsstudies te doen waarvan het ‘gunstige’ resultaat vooraf al vaststond.

Ook tegen de bredere Europese voorstellen om gifgebruik te beperken worden zeer agressieve lobbytactieken ingezet. Zo zorgde giflobbyist CropLife ervoor dat enkele dagen voor een belangrijke stemming in het Europees Parlement incomplete ‘impact-studies’ werden gepubliceerd met waarschuwingen voor negatieve effecten van een duurzamere voedselketen.

Crises, zoals de Covid-pandemie en de oorlog in Oekraïne, worden naar hartenlust gebruikt om mensen angst in te boezemen tegen verduurzamingsplannen. De lobby bedient zich van de bekende strategieën van uitstel vragen en twijfel zaaien tot bewuste desinformatie. Manipulatie van een foto om gifgebruik te verdoezelen is zo bezien geen uitzondering.

Van alle inwoners zijn het boeren en plattelandsbewoners die het meest in aanraking komen met de talloze gifstoffen in de landbouw. Zowel onderzoek van het RIVM als recent Europees onderzoek onder leiding van Wageningen University & Research (WUR) wijzen uit dat landbouwgif zich niet enkel ophoopt in de bodem van akkers, maar ook in boerderijen, woonhuizen - en in mensen. Maar liefst 144 verschillende bestrijdingsmiddelen troffen onderzoekers aan in de woningen van Nederlandse boeren; daaronder middelen die kunnen leiden tot ziektes als parkinson, kanker, alzheimer en verminderde vruchtbaarheid.

Het zijn dus zeker niet de boeren die profiteren van de intense giflobby. Sterker nog, boeren en burgers op het platteland hebben het meeste te vrezen van massaal gifgebruik.

Vreemd genoeg proberen juist de partijen die verondersteld worden de stem van het platteland te vertegenwoordigen om strengere regels voor gifgebruik te voorkomen. De vraag rijst daarmee welke belangen zij nou écht behartigen.