Juist omdat deze tijden doodeng zijn, moeten we opstaan

Op 16 september om 17:33 belde een kennis: iemand had bij haar aangebeld, op zoek naar mij en beweerde een kameraad te zijn van iemand die mij goed kende. Zij gaf niets vrij, en na overleg deed ik de volgende dag melding bij de politie. De timing was veelzeggend: dit incident vond plaats direct na de hetze die Wierd Duk tegen o.a. mij had ontketend. Wie weigerde mee te huilen met het koor, werd weggezet als “geradicaliseerd”.

Duk pikte me eruit. Afwijken van de opgelegde consensus, bleek al genoeg om als extremist te gelden. Maar genoeg over mij, want deze week wordt er een zeer duidelijk patroon zichtbaar. Dit is geen losse intimidatie, maar een eerste schakeltje in een systeem dat overal zichtbaar wordt.

Dit is veel groter dan Charlie Kirk
Een losse BlueSky-post van een docent werd door een rechtse twitteraar Sander van Dam opgepikt en opgeblazen tot een haatcampagne: honderden buitenstaanders bombardeerden het Bornego College met scheldmails en telefoonterreur. Hij vierde de dood van Charlie Kirk, en de school nam maatregelen. Ook werd Oud-PvdA-adviseur Julia Wouters deze week belaagd, omdat zij op een sociologische manier uitlegde aan Raymond Mens, waarom mensen blij kunnen zijn om de moord van Charlie Kirk, zonder te zeggen dat zij die vreugde deelt.

Deze censuur is geen incident, maar een systeem. Zo werd Jimmy Kimmel onlangs van de buis gehaald vanwege zijn kritische opmerkingen over de politieke exploitatie van Kirks dood. Dit is geen geïsoleerd geval: het is een patroon van het monddood maken van kritische stemmen, of ze nu van late-night hosts, docenten of activisten komen.

Het gaat niet om Charlie Kirk, maar om de gevestigde orde die iedereen een toontje lager wil laten zingen wanneer ze iets zeggen dat niet zint. Denk aan de aanpak van de Epstein projecteerders bij Windsor Catsle in Groot-Brittanië, klimaat- en anti-genocideactivisten. Wie vandaag de mond wordt gesnoerd, wordt morgen mogelijk gecriminaliseerd.

Voor jullie eigen veiligheid snoeren wij jullie monden wel
Steeds opnieuw wordt afwijkende kritiek bestempeld als gevaarlijk, waarna repressie volgt — telkens dezelfde logica. Daarmee zou Nederland een totalitaire golf volgen, die nu door de westerse wereld raast. Martyn’s Law, officieel de Terrorism (Protection of Premises) Act 2025, verplicht grotere publieke locaties en evenementen in het Verenigd Koninkrijk om voorbereidingen en veiligheidsmaatregelen te treffen tegen mogelijke terreuraanslagen, onder toezicht van de Security Industry Authority. Dat is hoe het werd gepresenteerd. In de praktijk worden opa’s en oma’s van in de tachtig weggesleurd als terroristen, omdat zij zich uitspreken tegen de genocide in Gaza.

Samen met de antisemitismetoets in Duitsland en de nieuwe verblijfs- en burgerschapsbeperkingen in Frankrijk vormt dit een Europese golf van juridische instrumentalisering tegen activisme — Nederland schuift daarin mee, het is geen uitzondering. Wat deze casussen bindt, is eenzelfde patroon van repressie en intimidatie.

Rechtse influencers en politici zetten de toon, trollenlegers en juridische dreigementen volgen, en de staat normaliseert of versterkt dit met nieuwe wetgeving. Frankrijk wil vreemdelingen staatsburgerschap of verblijfsrechten ontzeggen en bepaalde uitingen strafbaar maken. Telkens wordt dit verkocht als bescherming van democratie of veiligheid, terwijl de praktijk laat zien dat vreedzaam protest en kritische stemmen het doelwit zijn.

Haatcampagnes
Sociale media als X (Twitter) en Meta spelen een cruciale rol in het versterken van haatcampagnes. Algoritmes belonen polarisatie en echokamers, waardoor kritische stemmen worden overschreeuwd of actief onderdrukt. Onderzoek van de UvA toont aan dat polarisatie niet alleen wordt veroorzaakt door filterbubbels, maar vooral door het samenvallen van sociale identiteit en politieke voorkeuren.

Dit leidt tot een emotionele afkeer van "de ander", wat de bodem legt voor repressie en intimidatie. Het digitale domein is daarmee een voorportaal van dezelfde systematiek: eerst polariseren, dan stigmatiseren, daarna de stap naar formele uitsluiting.

Zowel Douwe Bob als Bob Vylan maakten het zelf mee. Douwe Bob werd na kritiek op Israël door Dilan Yeşilgöz op X weggezet als “Jodenhater” en moest onder bedreigingen zelfs het land uit; excuses kwamen pas na het dreigen met een kort geding. Bob Vylan koos de frontale aanval met “Death to the IDF”, verloor een optreden in Tilburg, maar mocht in Nijmegen toch spelen.

Twee stijlen, één patroon: wie Israël bekritiseert, krijgt stigmatisering en uitsluiting over zich heen. Dit gebeurt niet alleen door individuen, maar ook door instituten, media en politieke partijen die eenzijdige definities hanteren, zoals de IHRA-definitie van antisemitisme. Het maakt niet uit hoe je het brengt: of je nu voorzichtig formuleert of frontaal bent, wie afwijkt van de consensus wordt gestraft. Dictators pakken je ook als je een wit vel papier omhoog houdt. De discussie over ‘handige formuleringen’ is irrelevant als het om censuur gaat.

Kapitaal doet ook aan juridische machtsspelletjes
In juli dit jaar probeerde Mark Smits, VVD-fractievoorzitter in Gelderland en eigenaar van een incassobureau, de kritische website Doorbraak monddood te maken met een juridische sommatie: het hele artikel offline of 7.500 euro schadevergoeding. Zo’n SLAPP-dreigement (Strategic Lawsuit Against Public Participation) is geen sterke juridische zaak, maar een intimiderend machtsmiddel: korte termijnen, hoge claims en opgeblazen taal moeten critici afschrikken.

Soms dreigt niet een incassobureau, trol of politicus, maar de staat zelf. In januari 2023 werden zes klimaatactivisten preventief gearresteerd, niet omdat ze iets hadden gedaan maar omdat ze van plan waren te demonstreren. Ze kregen een gebiedsverbod, alsof demonstreren een vergunningplichtig privilege was. Hier zien we de verschuiving van particuliere intimidatie naar staatsmacht, opnieuw een schakel in hetzelfde patroon.

Dit soort juridische intimidatie blijft niet beperkt tot losse SLAPP-zaken; het sluit naadloos aan bij een bredere trend waarin de overheid zelf extra instrumenten krijgt om kritische stemmen onder druk te zetten. De nieuwe aankomende protestwetten zijn een ongelukkige systematische verschuiving in dit klimaat: de Wtmo en de Wet gegevensvergaring openbare orde geven burgemeesters, OM en politie open normen en vage criteria in handen waarmee organisaties en burgers preventief kunnen worden lamgelegd of gevolgd. Wetten die als bescherming worden verkocht, blijken in werkelijkheid repressie mogelijk te maken — een fundamenteel verraad van de democratische belofte.

Als burgers al doelwitten worden zonder deze wetten, dan kan er met deze wet nog extra repressie van de staat bijkomen in plaats van bescherming tegen trollen. En dat is niet alles. Het kabinet wil bij ernstige misdrijven al DNA afnemen van verdachten vóór er een veroordeling is — alsof de onschuldpresumptie optioneel is. Daarnaast moet je herkenbaar zijn tijdens demonstraties, en met de nieuwe doxxingwet kun je al in de problemen komen als je de politie filmt. Steeds meer worden de waarschuwingen van George Orwell gebruikt als handleiding.

Sta op!
Het is verleidelijk om moedeloos te worden wanneer je deze opeenstapeling leest. Maar juist daarom: opstaan. Ook al voelt het alsof we geen kans hebben, ook al moet de motivatie uit jouw tenen komen — opstaan. Niet omdat het makkelijk is of omdat het je applaus oplevert, maar omdat het nodig is. Zwartkijken mag, wanhoop is terecht, maar laat dat juist activeren, omdat er iets te verliezen is.

De geschiedenis laat zien dat wie voor rechtvaardigheid opstond zelden als ‘fatsoenlijk’ werd gezien. Arbeiders die de 8-urige werkdag bevochten, suffragettes die werden opgesloten en mishandeld, mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Het Verzet zaten, activisten van de Civil Rights Movement: allemaal werden ze weggezet als onruststokers, als ‘tuig’. Pas later werd duidelijk dat zij de moreel juiste keuze maakten.

Vandaag zien we hetzelfde mechanisme terug. Wie protesteert tegen genocide, klimaatramp of ongelijkheid, krijgt het etiket ‘extremist’, wordt juridisch geïntimideerd of fysiek verwijderd. Daarom mogen we ons niet laten gijzelen door berekening of populariteit. Het gaat niet om winst of verlies, maar om principiële moed. Onze democratie is ziek, maar ze is waardevol genoeg om voor te vechten, en daarom wil dat jullie opstaan. Sta op tegen deze censuur! Juist omdat het zo uitzichtloos lijkt!