Kapitaal maakt politiek

In een kapitalistische maatschappij is een volledige ontwikkeling van een democratie vrijwel onmogelijk. Het grote geld is voortdurend bezig de politieke elite te verleiden om zich te vereenzelvigen met de belangen van de kapitalisten, voor zover haar neoliberale ideologie hierop niet al voorsorteerde.

Als we de balans anno 2025 opmaken, zien we dat er nog altijd vele manieren zijn waarop de rijken structureel onevenredig veel invloed op het beleid kunnen uitoefenen en dat ook voortdurend op een ‘creatieve’ manier doen.

Financiering van politici en partijen
Zo zijn er de donaties die zij aan politieke partijen mogen doen en krijgen die vaak grote bedragen om verkiezingscampagnes te financieren. Vooral in de VS zijn daar onthutsende voorbeelden van. Daar hebben zij zelfs de steun van de rechterlijke macht gekregen, die bepaalde dat het hier om vrijheid van meningsuiting ging.

Hoewel het bedrijven verboden is grote bedragen anoniem aan politieke partijen te schenken en dat ook geldt voor schenkingen in het buitenland, blijven politieke partijen anonieme donaties nog steeds aannemen.

Ook individuele politici krijgen regelmatig geschenken, bijvoorbeeld in de vorm van snoepreizen aangeboden en ‘voor wat, hoort wat’, natuurlijk!

‘Omkopen’ van politici
Bedrijven stellen politici die zich loyaal aan hun belangen toonden, regelmatig baantjes aan na beëindiging van hun ambtstermijn. Dit kan je toch wel als een subtiele en softe vorm van corruptie bestempeld worden. Politici hebben zo een pervers motief om de belangen van grootindustriëlen voorrang te verlenen boven die van de gewone burgers.

Het ‘professioneel’ buiten de openbaarheid belobbyen van parlementariërs is ook een populaire vorm van beïnvloeding. Zij hebben daarvoor natuurlijk veel meer geld ter beschikking dan NGO’s en kunnen professionals intensief en langdurig inzetten. Bij ons bestaat er nog steeds geen wet die volledige transparantie garandeert.

Regelmatig circuleerden er berichten dat Europese parlementariërs omgekocht zijn of althans object van pogingen n daartoe zijn. Rousseau had al opgemerkt dat het parlementaire stelsel inherent vatbaar is voor corruptie.

Greep op de massamedia verstevigen
De massamedia zijn voor grote bedrijven interessant om de ‘publieke opinie’ voor zich te winnen. Sommige concerns zijn eigenaar van veel gelezen dagbladen en oefenen direct invloed op de berichtgeving uit.

Een recent voorbeeld hiervan is Amazon-baas Jeff Bezos, die zich onlangs nog bemoeide zich met berichtgeving in ‘zijn’ Washington Post. Hij verbood om op de opiniepagina’s nog negatief over persoonlijke vrijheden en vrije markt te schrijven en het kostte hem een gelauwerde topcartoonist toen hij een tekening van haar met kritiek op hem weigerde te publiceren.

Bedrijven chanteren de pers regelmatig door met het onthouden van advertenties als ze niet positief over het bedrijfsleven berichten. Journalisten gaan zich dan al ‘vrijwilllg’ ongevraagd zelfcensuur opleggen.

De mythes die over het kapitalisme verspreid worden
De kapitalistische propaganda is verantwoordelijk voor tenminste 11 mythes die het systeem alle lof toezwaaien en het als de beste en meest perfecte economisch stelsel voorspiegelen:

1. Wat goed is voor het bedrijfsleven is goed voor de economie en het land. Belangentegenstellingen en tegengestelde uitkomsten voor verschillende klassen worden ontkend.

2. Het kapitalisme garandeert de vrijheid van de bevolking. Het garandeert in feite slechts de vrijheid van de bedrijfseigenaren. De ‘keuzevrijheid’ van de consument zorgt alleen maar voor innerlijke onrust.

3. Het kapitalisme zorgt voor ongekende welvaart en vooruitgang. Dat zou te danken zijn aan ‘vooruitstrevende’ fabriekseigenaren als Elon Musk en Steve Jobs. Professor Robert Dijkgraaf zit ook helemaal gevangen in dit bijgloof, getuige zijn verzuchting: “We hebben meer Elon Musks nodig.”

4. Het kapitalisme revolutioneert de techniek permanent. Marx heeft het vroege kapitalisme hierom zelfs geprezen, maar het is de vraag of een socialistische systeem dat zonder daarvoor de arbeiders uit te buiten niet zou hebben gedaan?

5. De markt reguleert zichzelf en leidt tot optimale verdeling van middelen. Dit is duidelijk in strijd met de enorme inkomstenverschillen die velen onder de armoedegrens duwt.

6. Het kapitalisme past het beste bij de menselijke natuur en is het resultaat van de natuurlijke en onvermijdelijke ontwikkeling van de economie. Het is in de geschiedenis duidelijk zichtbaar dat niet zozeer concurrentie, maar juist samenwerking de drijvende kracht achter de productie is. In Engeland werd in de 18e en 19e eeuw door  overheidsingrijpen gemeenschappelijk beheerd land (commons) omheind (enclosure) en in privaat eigendom omgezet. Ook elders in Europa zie je dit fenomeen.

7. Kapitalisme en democratie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, terwijl dat historisch niet klopt.

8. Een bedrijf kan het beste top-down geleid worden door een eenhoofdige directeur die altijd zou weten wat het beste voor z’n mensen is. Dat betekent dat de kennis van veel medewerkers niet benut wordt.

9. De massa is politiek incompetent en daarom moet een maatschappij door een intelligente elite worden geleid. Het is wel hoopgevend dat het vertrouwen in die groep behoorlijk aan het afnemen is en tegelijkertijd het ingelote Burgerberaad als wetgevend orgaan sterk aan populariteit wint.

10. Groot vertrouwen in technocratische oplossingen voor politieke problemen door vakexperts. Zo worden in publiek-private deals afspraken tussen ambtenaren en managers gemaakt waarbij het Parlement wordt gepasseerd.

11. Er is geen alternatief (meer) voor het kapitalisme. Het communisme dat zich die rol toe-eigenende, heeft gefaald. Francis Fukuyama heeft het einde van de geschiedenis afgekondigd, waarbij de liberale democratie als definitieve ideologische winnaar tevoorschijn komt.

Deze mythen als onderdeel van de kapitalistische propaganda zijn zonder twijfel effectieve instrumenten ter beïnvloeding van de publieke opinie en spelen een belangrijke rol bij de afbraak van de democratie door het kapitalisme. 

Terugdringing van Bildung
De neoliberale politici, die vooral de belangen van de kapitalisten vertegenwoordigen, hebben op de universiteiten en hogescholen Bildung als kritische burgerschapsvorming wegbezuinigd. Deze kan scholieren en studenten  aanmoedigen om de neoliberale ideologie als mythe te ontmaskeren en daarmee het verzet tegen de kapitalistische orde aanmoedigen. Vrijwel het gehele curriculum is tegenwoordig ingericht op de ontwikkeling van technische vaardigheden en beroepskwalificaties. Er is sinds kort gelukkig een trend zichtbaar die Bildung weer op de agenda van het onderwijs probeert te krijgen.

Belangrijke bronnen:

-       Harald Trabold, Kapital, Macht, Politik: Die Zerstorung der Demokratie (2014)

-       Sjors Roeters, Miljardairs onder de guillotine: Op zoek naar alternatieven voor het kapitalisme’ (2022)