Katja Herbers stelt vragen aan ons allemaal

De mensen die Katja Herbers nu uitschelden, zijn vrijwel altijd ook mensen die stil blijven als het gaat om grote vervuilers als Shell en KLM.

Het mocht een onsje minder: de shitstorm aan kritiek die Katja Herbers over zich heen heeft gekregen na haar eindejaarsinterviews in o.a. Trouw en NRC. Katja Herbers heeft een internationale acteercarrière, vliegt daarom zo’n twee keer per jaar en weet dat ze daarmee een makkelijk doelwit is voor het hypocrisie-verwijt. Op het platform Twitter krijgt ze die dan ook, in bewoordingen zoals ‘hypocriet kutwijf’ en ‘klimaathoer’. Haar kalme, vileine reacties zijn soms geweldig om te lezen. Als zelfverklaard ‘boegbeeld van imperfectie’ is ze de kritiek in zekere zin voor. Haar boodschap is een sterke: iedereen mag zich zorgen maken over het klimaat. Je hoeft geen klimaatheilige te zijn om om je aan te sluiten bij Extinction Rebellion.

Toch kunnen we er niet omheen. Om een redelijke kans te maken om onder de 1,5 graad opwarming te blijven - een doel dat feitelijk dood maar volledig het reanimeren waard is - hebben we minder dan 10 procent van het wereldwijde CO2-budget over. Per hoofd van de bevolking resulteert dat in max. één ton CO2-uitstoot per jaar. Met één retourvlucht naar New York gaat een mens daar al ruimschoots aan voorbij. Luchtvaart zal nog lange tijd een bijzondere rol blijven spelen, omdat er voor deze sector vaak geen goede alternatieven zijn (met de boot naar New York blijft lastig) en omdat de luchtvaart geen realistische opties heeft om in korte tijd drastisch te verduurzamen. 

Dit is een ongemakkelijke waarheid die geldt voor ons allemaal. Katja Herbers stelt zich kwetsbaar op door zich openlijk af te vragen hoe lang ze nog door kan gaan met haar internationale acteercarrière, en of ze überhaupt gestreefd had naar een carrière in Hollywood als ze nu jong was. Dat zijn belangrijke vragen. Mijn generatie, dertigers en veertigers, en dan vooral de bovenlaag van zogezegd geslaagde mensen, weet niet beter dan dat de wereld een dorp is waarin je eenvoudigweg naar iedere bestemming het vliegtuig pakt. We hebben nooit iets anders geleerd. 

De dilemma's van Katja Herbers zijn daarmee herkenbaar voor veel mensen. Ik heb het voorrecht les te geven op een luchtvaartcollege, aan jonge mensen die overwegend dromen van een carrière in de luchtvaart. Zelf heb ik ook een zus, stewardess bij KLM. Mijn andere zus werd verliefd op Zuid-Afrika (en later een Zuid-Afrikaan). Ze stampte daar een reisbureau uit de grond (tot de doelgroep behoort toch ook de Nederlandse markt, als u boekt, overweeg dat dan bij mijn zus te doen.) In mijn jonge jaren heb ik zelf ook veel gevlogen. Ik stelde mezelf daar geen vragen over. In korte tijd zijn veel gewone mensen - niet per se met een achtergrond in de klimaatwetenschap - zich bewust geworden van de ernst waarmee een ontwricht klimaat ons leven hier op aarde bedreigt. Beter laat dan nooit. Het heeft nooit echt een rol gespeeld in onze opvoeding en in ons onderwijs. Dus doet het niet zoveel ter zake of je nog een paar oude vakantiefoto's uit 2018 (Bali) kunt vinden van een gedragswetenschapper die zich in 2022 uitspreekt vóór minder vliegen. Of dat je van een andere Extinction Rebellion-voorvrouw ontdekt dat ze ongeveer één keer in de tweeënhalf jaar voor familiebezoek vliegt naar de VS. Het hypocrisie-verwijt is zelden oprecht, afkomstig van mensen die vinden dat we méér moeten doen voor het klimaat. 

Dat betekent niet dat we het hypocrisie-verwijt gemakkelijk terzijde kunnen schuiven. Degenen die het hardste ‘hypocriet kutwijf’ of ‘klimaathoer’ roepen, doen dat weliswaar niet met nobele bedoelingen, maar voor het klimaat maakt het niet zoveel uit of we naar New York vliegen voor een concert van Guus Meeuwis of voor - no offense, Guus - belangrijke zaken zoals onze carriere. Het klimaat verandert door de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer, en met één intercontinentale vlucht loopt ieders persoonlijke carbon budget feitelijk al over. Daarnaast zijn er ook retorische wetten en daarin speelt geloofwaardigheid een grote rol, groter dan alleen de kwaliteit van onze argumenten. Wat daarin telt is ons voorbeeld, onze daden. Als klimaatactivist kun je alle gelijk van de wereld hebben door te stellen dat we voor systeemverandering bij overheden en bedrijven moeten zijn. Maar uiteindelijk tellen niet alleen de woorden maar ook de daden. We zijn allemaal boegbeelden van imperfectie, maar het ene boegbeeld is wel imperfecter dan het andere. Met de vragen die Katja Herbers (aan zichzelf) stelt, moeten we uiteindelijk allemaal aan de slag. 

De afgelopen jaren heb ik mijn focus vooral gelegd op het blootleggen van fossiele misleiding, waarbij ik - toegeven - vooral selectieve aandacht heb gehad voor 's lands grootste luchtvaartmaatschappij (een mens moet nu eenmaal ergens beginnen). KLM is een legitiem object van kritiek vanwege de sterke verbondenheid met de Nederlandse Staat, maar ook omdat het een icoon is dat bepalend is voor ons nationale zelfbeeld. KLM zegt dat verantwoord vliegen (Fly Responsibly) mogelijk is. Dat is niet zo, althans het is niet méér waar dan zeggen dat verantwoord roken of vapen mogelijk is. Toch heeft de blauwe zwaan in Nederland nog veel supporters, en vrijwel allemaal koesteren die een overdreven grote bewondering voor bepaalde prestaties van KLM, zoals daar zijn: de introductie van het CO2ZERO-programma in 2008 (met herbebossingsprojecten doen alsof passagiers CO2-neutraal kunnen vliegen, Be a hero, fly CO2ZERO) en de pioniersrol als het gaat om vliegen om biobrandstof (afgewerkt frituurvet), de laatste jaren binnen de luchtvaartindustrie steeds effectiever gerebrand als Sustainable Aviation Fuel (SAF). 

De mensen die Katja Herbers nu uitschelden voor hypocriet kutwijf of klimaathoer, zijn vrijwel altijd ook mensen die stil blijven als het gaat om grote vervuilers als Shell en KLM, en hoe deze bedrijven helemaal geen sluitende klimaatplannen hebben. Deze mensen vinden het niet zo erg als grote bedrijven hard liegen over hun inspanningen om te verduurzamen en gerechtelijke vonnissen aan hun laars lappen. Ook in de politiek is de stilte bij regeringspartijen oorverdovend als het om dit soort kwesties gaat.

Zo gaat dat in dit land. We noemen liever Katja Herbers een 'kutwijf' en een 'klimaathoer' dan dat we kijken naar het grotere plaatje. Men zegt wel dat mensen soms liever niet toegeven dat ze zijn bedonderd, en liever met alle macht de boodschapper aanvallen die hen dat vertelt, dan dat ze hun pijlen zullen richten op degenen die ze hebben bedonderd. Ik hoop dat Katja Herbers na haar succes in Evil binnenkort in een Nederlandse serie een glansrol krijgt, zodat ze nog vaker tijd heeft om mee te doen aan een bezetting van de A12.