Keert het tij in de FNV alsnog?

Door: Paul Voncken, Jan Berghuis, Jan Heilig, Jos Brocken en Roel Berghuis

Het conflict in de FNV is groot en duurt al veel te lang. Waar het precies begon is lastig te bepalen. In oktober vorig jaar kwamen de eerste berichten naar buiten dat de vakbond FNV met interne problemen te maken had. En dat er in de grootste vakbond van Nederland sprake is van machtsstrijd en polarisatie. Het Ledenparlement van de FNV nam in die maand ook een motie van afkeuring aan tegen het handelen van het algemeen bestuur en de algemeen directeur van de FNV. Ze vonden zelfs dat de samenwerking met de algemeen directeur beëindigd moet worden.

Sindsdien rommelt het enorm in de FNV. Beschuldigingen over smaad en laster, FNV-bestuurders worden uit hun functie ontheven, aanstelling van een interim-bestuur van buitenstaanders met een ondernemers profiel. En die krijgen weer bonje met de Raad van Toezicht van de FNV. Waarna wordt besloten weer een nieuw interim-bestuur aan te stellen van oudgedienden die tot taak heeft zo snel mogelijk verkiezingen te organiseren voor een nieuw FNV-bestuur en duiding te geven aan de verschillende onderzoeken die in de afgelopen periode hebben plaatsgevonden.

Op de werkvloer in bedrijven, instellingen en sectoren hebben de leden en kaderleden last van de onrust in de top van de FNV. Hoewel het weinig heeft te maken met het dagelijkse vakbondswerk, met hun strijd voor een goede cao of hun invloed op de keuzes in hun bedrijf of instelling, worden zij er wel op aangesproken. Door hun collega’s, directies en ‘op verjaardagen’. Zij vragen hun vakbondsbestuurders naar informatie en dringen aan op ingrijpen, maar constateren samen dat zij niet of nauwelijks invloed hebben. Vakbondsbestuurders en kaderleden in sectoren worden eerder als de tegenstanders weggezet in de wurggreep waarin interim-bestuurders, Raad van Toezicht en Ledenparlement elkaar vasthouden.

Onderzoek 1
Eerst kwam er een klacht van FNV-dagelijks bestuurder en cao-coördinator Zakaria Boufangacha over schending van het beginsel van het gelijke speelveld bij de op handen zijnde voorzitterverkiezing. De Verkiezingsprocedurecommissie, onder leiding van onafhankelijk voorzitter Mies Westerveld, stelde: ‘Wij zijn niet in staat de waarheid van klagers stelling over de juistheid of onjuistheid van de melding te onderschrijven of te weerspreken.’ Maar de toon is gezet.

Onderzoek 2
Het volgende onderzoek wordt in opdracht gegeven door de Raad van Toezicht van de FNV aan onafhankelijk onderzoeksbureau Verinorm, sociale veiligheid en integriteit. Het gaat om een onderzoek naar de feiten en omstandigheden rond een melding die gedaan is op 24 januari 2025 over een ‘valse melding’. Ook is aan Verinorm gevraagd te onderzoeken welke ter zake relevante feiten zich in het proces binnen de FNV hebben voorgedaan nadat er wetenschap was over een melding. In dat onderzoek zou ‘de onderste steen boven moeten komen’. ‘Als onderzoekers hebben wij te maken gehad met tegenstrijdige en soms leugenachtige verklaringen’, stelden prof. mr. Marjan Olfers en dr. mr. Anton van Wijk. Ook hebben de onderzoekers te maken gekregen met advocaten die de ‘belangen’ van hun client probeerden te waarborgen door - te dreigen met aansprakelijkheidsstelling - en de onderzoekers te bewegen om bepaalde informatie niet in het rapport te vermelden. De conclusie van het onderzoek is dat er van smaad/laster geen sprake is. Het betreft vooral een opeenstapeling van aan elkaar geknoopte geruchten door verschillende personen. Volgens de onderzoekers zijn er twee e-mailberichten verstuurd met belastende informatie over betrokkenen in het onderzoek. Het is zeer aannemelijk dat de ‘afzender van de e-mails niet de werkelijke persoon is die die als afzender staat vermeld, maar dat de e-mails gemanipuleerd zijn, met als doel om zogenaamde afzender in een kwaad daglicht te stellen en aantijgingen aan het adres van de betreffende betrokkenen in het onderzoek te uiten’. Naar het inzicht van de onderzoekers heeft de ‘vermeende afzender’ doelbewust getracht om beschuldigingen openbaar te maken met als doel personen te beschadigen. ‘Een aantal zaken over de betrokkenen in het onderzoek is geverifieerd en aantoonbaar waar’, zo laten de onderzoekers weten. Welke zaken dat zijn, maken de onderzoekers niet bekend. Wegens privacy-redenen is het onderzoek niet integraal in de openbaarheid gekomen en moeten we het doen met een samenvatting. Daarmee worden de daders en slachtoffers beschermd. De onderzoekers merkten aan het slot van de samenvatting op dat de kwesties in de FNV niet op zich zelf lijken te staan, maar een uiting zijn van een dieperliggend conflict tussen het bestuur, de werkorganisatie en het ledenparlement.

Onderzoek 3
En dan is er inmiddels ook een samenvatting ‘Rapport Onderzoek besluitvorming FNV’ van Onderzoek & Advies Unravelling (ontrafelen). ‘Het onafhankelijk onderzoek is een reconstructie van een organisatie in zwaar weer,’ zo stellen de onderzoekers. Aanleiding van het onderzoek was dat er eind 2024 onvrede kwam over een motie van afkeuring tijdens een vergadering van het Ledenparlement op 7 en 8 oktober 2024. Deze motie was gericht op het handelen van de algemeen directeur en het algemeen bestuur, waarbij de slotverklaring werd verzocht tot ontslag van de algemeen directeur. Kort daarna meldde zowel de algemeen directeur als de algemeen secretaris zich ziek. De gebeurtenissen leidden tot brede zorgen over sociale veiligheid, bestuurlijke verhoudingen en de organisatiestructuur van de FNV. De onderzoekers constateren een machtsstrijd tussen het Ledenparlement, het bestuur en de werkorganisatie sinds de fusie in 2015. In de grootste vakbond van Nederland bestaan erbarmelijke omgangsvormen. Een elkaar tegenwerkende algemeen secretaris en algemeen directeur die een zeer heftig conflict krijgen over een Regeling gewenst gedrag, notabene. Onjuistheden en onvolledigheden en (onhandig) onopzettelijke gemaakte fouten. Een algemeen secretaris die dacht dat er een ‘coup’ door de werkorganisatie beraamd werd  en met enkele leden van het ledenparlement de motie van afkeuring voorbereidde. Op eigen houtje stelde het algemeen bestuur een zogenaamd 19 puntenplan op onder de titel ‘Verbetering aansturing werkorganisatie en rolhygiëne’. Dit plan lijkt bedoeld om het hachje van het FNV-bestuur te redden tegenover een getergde groep insiders in het Ledenparlement. Zonder enig overleg wordt de werkorganisatie in feite onder curatele gezet. Het management van de werkorganisatie acht zich volledig gepasseerd, de werknemers voelen zich af geserveerd en onveilig.

De onderzoekers van Unravelling kraken hierover kritische noten en adviseren dat dit plan terzijde moet worden geschoven en te kiezen voor een gezamenlijke route. In een reactie op dit onderzoek stelt de Raad van Toezicht (RvT) dat het hier slechts gaat om een mening, niet om feiten. Een paar dagen na publicatie stappen twee van de drie leden van de RvT op. Geen moment in de crisis heeft de RvT adequaat geacteerd. Terwijl men in het bestuur en Ledenparlement rollebollend over straat ging, greep de RvT niet of te laat in, trachtte het verloren gezag van het beschadigde bestuur te herstellen en deed op elk momentum van mogelijk herstel van de rust benoemingen zonder draagvlak. Na hevige onrust en kritiek vanuit het management en de werkorganisatie van de FNV hield de RvT hen consequent buiten spel en werd de vakbond FNV Personeel als de vijand behandeld.

Unravelling onderzocht ook een incident in de sector Vervoer. De algemeen secretaris liet zonder overleg met andere dagelijks bestuursleden de leiding van de sector en de betrokken medewerkers een onderzoek verrichten bij de subsector Transport en Logistiek. De algemeen secretaris trad daarmee volgens de onderzoekers buiten de kaders van zijn bevoegdheden.

Organisatiestructuur
De onderzoekers zetten grote vraagtekens bij het huidige functioneren van de algemeen bestuur/dagelijks bestuur en de inrichting van de organisatiestructuur. De bestuurlijke crisis heeft een aanzienlijke impact op de FNV en op de mensen die daarbinnen werkzaam zijn. Het vertrouwen tussen bestuur, werkorganisatie, Ledenparlement en (kader)leden in sectoren is ernstig geschaad. Net als het onderzoek uit 2019 van Nextthinking zijn de onderzoekers zeer kritisch op de governance van de FNV en stellen voor om die drastisch te wijzigen.

Gefaald
Er is hier natuurlijk sprake van collectief falen. Het inmiddels afgetreden FNV-bestuur bestond toen uit Tuur Elzinga, Bart Plaatje, Zakaria Boufangacha, Kitty Jong, Petra Bolster, Bas van Weegberg en Piet Rietman. Zij zijn allen verantwoordelijk voor dit falen en moeten hiervoor de verantwoordelijkheid nemen. Hoewel niet alle bestuursleden in gelijke mate betrokken waren bij de interne processen, waren zij deel van een bestuur dat was verdeeld in kampen en geen eenheid wist te bereiken in de beheersing van de onderlinge geschillen en crisis in de FNV. Zij zijn collectief verantwoordelijk voor het verlies aan gezag van de grootste vakbond in Nederland. Dan past het niet om hen weer terug te zien keren als kandidaten voor het nieuwe FNV-bestuur. In de sectoren en in belangrijke beleidsthema’s is met hun kennis en ervaring genoeg te doen.

Het inmiddels tweede interim-bestuur van de FNV, bestaande uit Dick Koerselman, Willem Noordman, Petra Bolster en Leo Hartveld, heeft tot taak om de verkiezingen voor het nieuwe bestuur te organiseren. Het interim-bestuur moet duiding geven aan de verschillende hierboven geschetste onderzoeken en invoering van het eenzijdige en ongedragen 19 puntenplan. Feitelijk betekent het dus dat dit nieuwe interim-bestuur de opdracht heeft om de oude orde te herstellen. Dit bestuur zou de moed moeten hebben om samen met sectoren en FNV Personeel de FNV te vernieuwen. De dodelijke wurggreep tussen het bestuur en het Ledenparlement moet doorbroken worden anders zal deze crisis niet worden opgelost. Het uitgangspunt van de opbouw van vakbondsmacht vanuit sterke en autonome sectoren zoals bij de fusie van de grote FNV-bonden is gekozen moet leiden tot een nieuwe vakbeweging. Nu het eerste interim bestuur van buitenstaanders weg is, nu de falende RvT is opgestapt en de onderzoeken zijn afgerond is er een nieuwe kans om het tij te keren.

Vernieuw de bond en de organisatiestructuur
Maak daadwerkelijk schoon schip! Stel de verkiezingen uit tot na de zomer en stel de kandidatenprocedure open voor nieuwe gezichten en met een frisse kijk die wel in staat zijn te reageren op maatschappelijke veranderingen die je van een vakbond de komende jaren mag verwachten. En zoek een aansprekende nieuwe FNV voorzitter! Maar bovenal, vernieuw de organisatiestructuur, geef meer bevoegdheden aan sectoren, verbindt het Ledenparlement aan de (kader)leden in de sectoren in de benoemingen en de standpunten en laat haar als hoogste verenigingsorgaan discussiëren en besluiten nemen over de strategische hoofddoelen van de FNV. Zo los je de problemen echt op.

Paul Voncken, Jan Berghuis, Jan Heilig, Jos Brocken en Roel Berghuis
(voormalige FNV-vakbondsbestuurders)